سازمان تجارت جهانی
گردآوران: قناعتی - حامدی 8/2/95
>>مختصر پیشینه پیدایش سازمان تجارت جهانی <<
در زمينه تجارت بين المللي نيز اقدامات موثري بعـد از جنگ جهاني دوم صورت گرفت که مهمترين آنها پيشنهاد دولت امريكا در سال ١٩٤٥ مبني بر تشكيل کنفرانس بين المللي براي تشكيل سازمان تجارت بین المللی "آیتــــو I T O " بود . اين کنفرانس در سال ١٩٤٦ در لندن برگزار گرديد ، ولي به دليل اختلاف نظر شديد کشورهاي شرکت کننده بدون حصول نتيجه اي پايان يافت . ولي تلاش چند کشورغـربی پيش نويس منشور تجارت جهاني ، تهيه و به کنفرانس هاوانا که در سال ١٩٤٨ در کوبا برگزار شد ارائه گرديد . متن مزبور در نهایت با تغییراتی منشور هاوانا را با چند بخش تشکیل داد که یک بخش آن موافقت نامه عمومی تعرفه و تجارت بنام گات میباشد. و بخش تجارت بین المللی منشور بنام آیتو بدلیل مخالفت مجلس قـانون گذاری چند کشوراز جمله کنگره آمریکا باعث مسکوت ماندن طرح تاسیس آن گردید لذا گات معیار مهمی در تجارت بین الملل بمدت چند دهه بشماررفت. در ابتدای تشکیل گـات تعـداد اعضا 23 کشور و تا سال 1994 به 123 عضو توسعه پیدا کرد.(ایران از سال 1948 عضو ناظر گات بوده)
طی اجلاس مختلف گات در نهایت درهشتمین اجلاس دراروگویه ظرف مدت هشت سال دراول ژانویه 1994(11 دیماه 1372 هجری شمسی) سازمان تجارت جهانی تشکیل گردید.
شرایط عضویت در سازمان تجارت جهانی:
مقاله XII از موافقت نامه WTO بیان می کند که ورود به سازمان تجارت جهانی بایستی بر اساس"پذیرش شرایط موافقت نامه" بین دولت متبوع و سازمان تجارت جهانی باشد. ورود به WTO ضرورتا بر پایه مذاکرات ومباحثات واصول "همه یاهیچ" صورت می گیرد که این کاملا با جریان ورود به دیگرسازمانهای بین المللی نظیر IMF (صندوق بین المللی پول ) متفاوت است که در آنجا جریان ورود به میزان زیادی بصورت اتوماتیک صورت میگیرد.
به علت اینکه درخواست
ورود به سازمان تجارت جهانی بایستی به اتفاق آرا تصویب شود لذا بایستی کلیه
نگرانیهای تمام اعضای مربوطه برطرف و هم چنین کلیه مسایل لاینحل از طریق مذاکرات
دو جانبه و چند جانبه حل و فصل شود .
تمام اسنادی که به وسیله گروه کاری مربوط به ورود مورد بحث و بررسی
قرار می گیرند تا زمان نهایی شدن بصورت سری و غیر قابل دسترسی است.
●چه کسانی می توانند عضو شوند
مقالهXII
ازموافقت نامهWTO بیان میکند که
"هرکشورو یا سرزمینی که رژیم تجاری استقلال یافته ای دارد به شرط موافقت بین
اعضا WTO و کشور متقاضی، برای ورود واجد شرایط شناخته می شود".
●درخواست ورود
درخواست ورود با تسلیم یک درخواست رسمی از جانب دولت متبوع آغاز
میشود. این درخواست در مجمع عمومی ملاحظه شده و یک گروه کاری تعیین میشود که
درخواست را مورد بررسی قرار داده و نهایتا یافته های خود را به مجمع عمومی ارائه
دهند. فعالیت این گروه کاری در معرض دید تمام اعضای WTO است.
●تسلیم گزارش غیر رسمی از رژیم تجاری خارجی
دولت متقاضی بایستی یک گزارش غیررسمی از تمام وجوه رژیم تجاری و
قانونی خود را ارائه کند. این گزارش غیررسمی هسته اولیه تحقیقات گروه کاری را
تشکیل میدهد (سرفصلهایی که گروه کاری بررسی میکند نیز درسازمان تجارت جهانی موجود
بوده و قابل تهیه میباشد. ) عمل بعدی گروه کاری، تشکیل جلسه ای است که در آن به
بررسی پرسش و پاسخهایی می پردازند که بوسیله اعضا WTO و براساس گزارش غیررسمی مطرح، و پاسخهایی است که دولت متقاضی میدهد.
●شرایط ورود
بعد از بررسی تمام وجوه رژیم تجاری موجود، گروه کاری وارد مذاکرات چند
جانبه ای میشود که تعیین کننده شرایط و ضوابط ورود دولت متقاضی است. این شرایط و
ضوابط شامل تعهد رعایت قوانین و مقررات ورود به سازمان تجارت جهانی و هم چنین
رعایت دوره زمانی است که لازم است دولت مربوطه در قوانین و ساختمان تجارت خود
تغییراتی بدهد تا این تعهدات به انجام برسند .
مذاکرات دو جانبه همزمان دولت متقاضی و اعضا گروه کاری بر سر گرفتن
امتیازات و کاستن تعهدات در دسترسی به بازار کالا و خدمات، در گیر مذاکرات دو
جانبه می شوند. نتیجه این مذاکرات دو جانبه در سندی وارد می شود که قسمتی از
"مجموعه اسناد ورود" نهایی می باشد.
"مجموعه اسناد ورود" نهایی این مجموعه شامل سه سند است که نتیجه
مذاکرات دو جانبه و چند جانبه به شرح ذیل است :
گزارش گروه کاری شامل خلاصه اقدامات، چگونگی ورود - و پروتکل ورود -زمانبندی برآورد تعهدات دسترسی به بازار کالا و خدمات - تصویب مجموعه
اسناد
زمانی که تمام اسناد فوق آماده و به وسیله گروه کاری مورد تایید قرار
گرفت این اسناد در جلسه نهایی و رسمی گروه کاری مورد پذیرش قرار می گیرد.
این اسناد سپس درمجــمع عمومی یا کنفرانس اداری(ministerial conference )
مورد تایید قرار می گیرند و سپس به عنوان اسناد غیرسری وعمومی منتشرمی
شوند. که شامل بر دو سند خواهند شد :
●تصمیم مجمع عمومی
پروتکل ورود عضو جدید و پروتکل دیگری که به گزارش ضمیمه شده و مشخص
میکند که کشوری که به سازمان تجارت جهانی ملحق می شود دوره زمانی را مشخص می کند و
پیش بینیهای لازم برای پذیرش پروتکل و عضو شدن را انجام می دهد.
●مرحله عضویت
پس از پذیرش در مجمع عمومی
کنفرانس اداری، دولت متقاضی میتواند پروتکل ورود را امضا کند که مبیین این است که
"مجموعه اسناد ورود" را جهت تصویب مجلس شورای ملی کشورش مورد تایید قرار
داده است. که مهلت زمانی آن معمولا سه ماه پس از امضا می باشد.
دولت متقاضی پس ازاعلام انجام تصویب به دبیرخانه سازمان تجارت جهانی،
به عنوان عضو شناخته میشود.
الزامات ايران در فرآيند الحاق چيست؟
طی تمام مسیر پیش‌گفته برای ایران
ضروری است. طی سال‌های متوالی ایالات متحده آمریکا در همان مرحله نخست با درج
تقاضای ایران در نزد سازمان مخالفت می کرد و در نتیجه درخواست ایران در دستور کار
قرار نمی‌گرفت.
اما پس از تحولاتی در نتیجه کارگروه
بررسی عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی تشکیل شد. ایران گزارش مقدماتی خود را
ارائه داده و انبوهی از سوالات را دریافت کرده و به بخشی از آنها پاسخ گفته است.
این فرایند طولانی همچنان ادامه دارد و پایان آن به سه عامل اصلی بستگی دارد:
میزان توانمندی و مهارت ایران در تنظیم پاسخ‌های صحیح؛ توانمندی در مذاکرات دو و
چندجانبه با اعضای کارگروه و تنظیم جداول حذف موانع غیرتعرفه‌ای و موانع تعرفه‌ای.
موانع و دلايل عدم الحاق ايران چيست؟
مهمترین مانع بر تکمیل فرایند عضویت،
اعتبار سیاسی است. تا حد زیادی برای اعضای جامعه بین‌المللی و
بازیگران سیاسی داخلی به‌طور دقیق مشخص نیست که آیا ایران اساسا تمایل دارد به
پذیرش نظم بین‌المللی کنونی که سازمان تجارت جهانی نیز جزیی از آن است دارد یا
خیر. فراموش نکنیم در یک بازه زمانی نسبتا طولانی، ایران با نهادهای بین‌المللی
روابطی سرد داشته است.
این موضع حتی در برخوردهای ما با جنبش
عدم تعهد نیز نمود داشته است؛ همین‌طور در روابط ایران با سازمان ملل متحد. در
واقع ایران، در عرصه بین‌المللی از ورود به مذاکرات جدی خودداری کرده است؛ تلاش
ناکافی در مدیریت مذاکرات دیپلماتیک تجاری و نهایتا مشکلات مربوط به جمعآوری دقیق
اطلاعات و پاسخ به سوالات به این مشکل اصلی افزوده میشود.
وضعیت عضویت در سازمان تجارت جهانی
: کشورهای دارای عضویت در سازمان تجارت جهانی
کشورهایی که بخش‌هایی از شرایط تطبیق در آنها تأمین‌شده و یا مشغول تکمیل گزارش برای عضویت کامل هستند
اعضایی که کالاها و یا خدماتشان پذیرفته‌شده
کشورهایی که در مرحلهٔ بررسی نظامنامه و رژیم تجاری‌شان قرارگرفته‌اند
اعضای ناظری که هنوز مذاکرات را آغاز نکرده‌اند و یا هنوز نظامنامه و یا رژیم تجاری را ارسال نکرده‌اند
کشورهایی که «در ۳ سال گذشته» توقف مذاکرات با آنها صورت گرفته و هیچ مذاکره‌ای در این مدت‌زمان انجام‌نشده است
مناطق بی‌میل (هیچ‌گونه ارتباط رسمی‌ای با سازمان تجارت جهانی توسط آنها برقرار نشده است)
مراحل الحاق ایران به سازمان تجارت جهانی
1. ارئه درخواست الحاق ایران به دبیرخانه سازمان تجارت جهانی
2. تصویب درخواست الحاق ایران در شورای عمومی و تشکیل گروه کاری الحاق ایران
3. ارائه نظامنامه رژیم تجاری ایران به سازمان تجارت جهانی
4. بررسی و پرسش در مورد گزارش و نظامنامه از ایران و همچنین بررسی شرایط و ضوابط مورد نظر که طی اولین نشست بعدی انجام خواهد گرفت.
5. در این مرحله که مهمترین مرحله نیز محسوب می‌گردد، ایران با دیگر اعضا وارد مذاکرات چند جانبه میشود و به این ترتیب شرایط و ضوابطی که ایران ملزم به رعایت آنها در صورت عضو شدن در سازمان است، مورد بررسی قرار میگیرد.
6. در مرحله ششم که بیشتر اوقات در حین مرحله پیشین انجام میگیرد، مذاکرات دو جانبه بین ایران و دیگر اعضا صورت میگیرد که باید منجر به توافقی محکم گردد. این توافقات شامل تعهدات و امتیازاتی است که بایست بین کشورها رعایت گردد.
7. نتایج مذاکرات ایران در دو مرحله آخر شامل سه سند جداگانه خواهد بود که باید در نهایت به تصویب نهایی اعضای کارگروه برسد.
1. سند اول شامل خلاصه توافقات و شرایط پذیرش عضویت است.
2. سند دوم شامل خلاصه مذاکرات بین ایران و دیگر کشورهاست.
3. سند سوم شامل خلاصه مذاکرات دوجانبه بین ایران و کشورهای عضو دیگر است.
8. ودست آخر در مرحله ششم گزارشات نهایی به شورای عمومی سازمان ارایه و عضویت قطعی می‌گردد. قابل توجه‌است که تمامی اسناد مربوط به الحاق هر کشور به سازمان جهانی تجارت در تمامی مراحل مورد بررسی در کارگروه، محرمانه بوده و تنها پس از تصویب شورای عمومی این سازمان قابل انتشار است. پس از تصویب نهایی اسناد الحاقی ایران به سازمان تجارت جهانی در شورای عمومی یا کنفرانس وزیران این سازمان، سه ماه به ایران مهلت داده میشود تا مصوبه شورای عمومی سازمان تجارت جهانی را در مجلس به تصویب برساند. پس از گذشت مهلت ۳۰ روزه، دولت باید این تائیدیه را به اطلاع دبیرخانه این سازمان برساند. پس از گذشت این مراحل، ایران به عضویت کامل و دائم در سازمان تجارت جهانی در خواهد آمد
وضعیت کشورهای حومهٔ کشور ایران
نوشتار(های) وابسته: عضویت افغانستان در سازمان تجارت جهانی
بر اساس گزارش‌ها که در "مهر ۱۳۹۴" منتشر شد، مشخص شد پیوستن اقتصاد کشورهای افغانستان و WTO پاکستان به زودی تحقق خواهد پذیرفت. کشور ترکیه نیز خود ازجملهٔ مؤسسان این سازمان جهانی بوده است، و کشورهای عراق و آذربایجان نیز در میانه راه هستند، در مورد ایران تا مهر ۱۳۹۴، این کشور تنها تا حد یک عضو ناظر باقی‌مانده است
عضویت افغانستان در سازمان تجارت جهانی
افغانستان که پیش از این به عنوان عضو ناظر در سازمان تجارت جهانی حضور داشت، روز پنجشنبه ۱۷ دسامبر ۲۰۱۵ در دهمین نشست وزیران عضو سازمان تجارت جهانی که از تاریخ ۱۵ تا ۱۸ دسامبر در شهر نایروبی، پایتخت کنیا برگزار شد، افغانستان به عضویت کامل این سازمان در آمد و رسماً به عنوان عضو کامل این سازمان شناخته شد سازمان تجارت جهانی به افغانستان ۵ سال وقت داده است تا تمام قوانین خود را مطابق با معیارهای این سازمان بسازد. افغانستان درخواست برای عضویت کامل در سازمان تجارت جهانی را یازده سال پیش از این مطرح کرده بود
بنا بر گزارشی دراوت ۱۳۹۴، مار کیت(بازار) صد و شصت و دو کشور جهان پس‌ازاین به روی افغانستان بازخواهد بود. از همسایه‌های افغانستان، تاجیکستان، پاکستان و چین نیز «عضویت دائمی» سازمان تجارت جهانی را دارا هستند!
با آرزوی توفیق و سربلندی اهداف اقتصادی کشور عزیزمان ایــــــــــــــــــــــــــران
اردیبهشت 1395 شمسی
قابل استفاده دانشجویان دکتری و کارشناسی ارشد حقوق خصوصی و حقوق تجارت بین الملل و بین الملل و دانشجویان کارشناسی حقوق و فقه و علوم قضایی و ثبتی
