نحوه تصویب موضوع پایان نامه در گروه های تخصصی

طبق آیین نامه: دانشجو، موضوع پایان نامه  و نام اساتید راهنما و مشاور خود را به گروه اعلام مي کند سپس موضوع در گروه مورد بررسی  قرار مي گیرد و اگر موضوع تکراری و کلی نبود و از اولویت تحقیق برخوردار بود، تایید مي شود.

پس :

1-   پیشنهاد موضوع توسط دانشجو به گروه.

2-   بررسی موضوع در گروه بر اساس آیتم های مربوط:

ü     تکراری نبودن موضوع .

ü     غیر مرتبط نبودن با درس رشته ی مربوطه.

ü     کلی نبودن.

ü     غیر کاربردی نبودن.

ü     از موارد اولویت دار باشد.

ü     كم حجم نبودن.

ü     کافی بودن منابع موضوع .

اگر قبل از ارائه ی موضوع، به این موارد توجه شود موضوع زودتر تصویب می شود و الا موضوع رد خواهد شد مثل کسانیکه موضوع پایان نامه آنها به خاطر عدم رعایت اين مسأله به تعويق افتاده است.

تحلیل آیتم های فوق:

1-   موضوع تکراری نباشد:

آنچه در کار علمی به عنوان استاندارد جهانی مطرح است و از آن دفاع می شود تکراری نبودن موضوع مي باشد؛ یعنی در هیچ مرکز علمی، در هیچ مرکز پژوهشی، در هیچ عنوان کتاب و در هیچ عنوان پایان نامه، قبلا کار نشده باشد. چه در دانشگاه و چه در حوزه. منتها گاهی اوقات بعضی از دانشگاهها، عناوین کارشده در دانشگاه خودشان را ملاك قرار مي دهند لذا اگر موضوع پیشنهادی در لیست خودشان نباشد آن را تایید می کنند.

پس آنچه بعنوان حداقلي باید رعایت کنید این است که در مركز محل تحصيل شما كار نشده باشد و الا  موضوع رد می شود و این وظیفه ی شماست که از تکراری نبودن موضوعتان مطمئن باشید.

نكته قابل توجه اينكه: اگر کسی بخواهد کاری که قبلا انجام شده است را با زاویه ی جدید و با حرف نو بپردازد، بهتر است در عنوان قیدی بیاورد که حاکی از عنوان جدید باشد. مثلا با نگرش در موضوع فلان یا تجدید نظر در موضوع فلان و...؛ معنای تولید علم نيز همین است كه آن چه دیگران گفته اند را به شكل جدید و نو بياوريم، مثلا از نظرگاه مقارني موضوع سابق را بررسي كنيم به طور مثال بررسي بیع کالی به کالی كه از منظر فقه امامیه بحث شده است در فقه مقارن يا مثلاً فقیهی یک فرع فقهی را مطرح کرده و کسی همان را موضوع قرار می دهد تا به تحلیل و نقد آن بپردازد.

2-   غیر مرتبط نبودن با درس رشته ی مربوطه.

مثلا رشته شخص فقه خانواده است، او بايد بداند كه فقه خانواده یعنی چه؟ چه موضوعاتی می تواند مربوط با این رشته باشد؟ مثلاً بايستي بداند كه فقه خانواده غیر از حقوق خانواده است؛ حقوق خانواده شامل دو بحش است: 1- تشکیل خانواده 2- انحلال خانواده. اما فقه خانواده حوزه ی گسترده تری دارد و علاوه بر تشکیل و انحلال، ملحقاتی هم مثل نسب و میراث حتی وصیت دارد و هر کدام زیر مجموعه هایي دارد.

در رابطه با مرتبط بودن موضوع دو محور بايد مد نظر قرار گيرد:

الف) اينكه مسئله فقهی باشد.

ب‌)   مربوط به خانواده باشد.

كه اگر یکی از دو ملاک فوق نباشد موضوع پذیرفته نمي شود.

3-   کلی نبودن موضوع:

اگر موضوع کلی باشد رد می شود چون در تأليف كتاب است كه مي تواند موضوع كلي باشد نه تدوين پايان نامه.

مثلا موضوع كلي«حقوق و تکالیف زوجین نسبت به یکدیگر» را به موضوعات ریز تبديل مي كنيم:

حقوق و تکالیف:

1-   حقوق:

Ø     مالی: زوج- زوجه:(مهریه، نفقه:{ضمانت اجرا، تقویم مقدار نفقه، نفقه­ی زوجه مطلقه­ی رجعیه، نفقه­ی زوجه در زمان عقد}، اجرت المثل، شرط مالی ضمن عقد)- فرزندان.

Ø     غیرمالی.

2-   تکالیف.

اگر موضوع کلی باشد فقط مي توان به جمع آوری اقوال دیگران و کلی گویی پرداخت در حالی که مثلاً در مقطع دکتری بايد نظریه پردازی كرد و اگر در رساله نظر شخصي خودتان را ابراز نكنيد كافي نخواهد بود.

در عین حال باید توجه داشته باشید که موضوع قابل بحث در حد رساله باشد یعنی آن قدر ریز نباشد که مطلب كافي برای آن یافت نشود.

4-   کاربردی بودن موضوع:

کاربردی بودن موضوع از اولویت های پذیرش و تصویب موضوع است.

سوالي كه در اين قسمت مطرح مي شود اين است كه:

 آيا بايد مسئله محور بود یا موضوع محور؟

پاسخ اين است كه اولویت با مسئله محوری است؛ یعنی موضوعات تحقیق را به جهتی سوق بدهیم که  کشور به آن نيازمند است و محل ابتلا است لذا به این منظور لازم است گروه هاي علمي با مراکز مختلف ارتباط برقرار کند مثل مرکز مطالعات زنان، مجمع تشخیص مصلحت و مجلس شورای اسلامی و... .

مثلا یکی از پدیده­هایی که در جامعه­ی امروزی زیاد با آن مواجه هستیم، شیوع منکرات و روابط نامشروع است و به اصطلاح ازدواج­های رفاقتی است که باعث بارداری­های نامشروع می­شود؛ حال اگر اجازه­ی سقط به او داده نشود، دختر برای انجام سقط خودش وارد عمل شده و دست به کارهای مضر با تحمل هزینه­های بالا و منفی می­زند تکلیف چیست؟ فقها چه می فرمایند؟ سقط جنین در چنين موردي چه حکمی دارد؟ یا مثلا تلقیح مصنوعی، اجاره­ی رحم و مسائل مستحدثه­ی دیگر مانند کنترل موالید، اجازه­ی پدر بر نکاح ابکار، نكاح مسيار، شروط نفقه اقارب و... که تمام این ها کاربردی است.

يا مثلاً سیاست گذاری جدیدي که رهبر معظم انقلاب اعلام فرموده اند مبنی بر اينكه سیاست هایی که تاکنون نسبت به کنترل موالید اعمال شده است خلاف مصلحت کشور است، فعلاً موضوعي كاربردي است بنابراين بايد بررسي شود كه آیا شوهر می تواند با خواسته­ی زن در فرزنددار شدن مخالفت کند؟ و یا بالعکس، از ادله­ی عزل چه برداشت می شود؟ آیا این حق توافقی است یا خیر؟

5-   از موارد اولویت دار باشد:

اما اگر موضوع محور شديم و مساله محوري را نپذيرفتيم  باید اولویت دار بودن را لحاظ نمائيم.

به طور مثال، در حوزه ی فقه خانواده برخي مسائل کاربردی نیست و از اولویت تحقیق برخوردار نمی باشد، مانند ملک یمین و يا حتي آنچه به شرايط عمومي صحت قراردادها از جمله نكاح باز مي گردد.

6-   كميت مباحث کمتر از حجم لازم نباشد:

مثلاًً اگر در حد چهل یا پنجاه صفحه باشد این ديگر پایان نامه نیست  يا مثلاً اگر کلیات آن زیاد باشد تا حجم بالا برود باز هم مورد قبول نیست؛ چون در مقطع دکتری باید دو سوم پایان نامه راجع به اصل مطلب باشد نه این که مقدمات موضوع دو برابر اصل مطلب بشود. بنابراین بايد موضوعی انتخاب کنید که تناسب كميت آن رعایت شود.

7-   موضوع منابع کافی داشته باشد:

اگر شما موضوعی را انتخاب کردید که منابع زیادی نداشت و تصویب هم شد، این كار شما را مشکل خواهد كرد. پس موضوعی انتخاب کنید که در تنظیم پایان نامه دچار مشکل نشوید.

نكته آخر

از نظر قوانين دانشجو مکلف است موضوع را تعیین نمايد و گروه وظیفه ای در پیشنهاد موضوع ندارد گرچه دبير پ‍ژوهشي گروه در اين راستا همكار يهاي لازم را با دانشجويان محترم معمول خواهد داشت ولي اينكه از گروه انتظار داشته باشيد ابتدائاً موضوع ارائه نمايد صحيح نيست. تهيه فهرست منابع و اموري از اين دست نيز پس از تعيين استاد راهنما عمدتاً با راهنمايي استاد صورت مي پذيرد. توصيه اكيد مي نمايم فرمت رساله دكتري مربوط به جامعة المصطفي را با دقت مطالعه نمائيد تا در چگونگي نگارش از منظر شكلي دچار اشكال و اشتباه نشويد.

موضوع: بایسته های رساله ی دکتری.

استاد: حجت الاسلام و المسلمین دکتر جواد حبیبی تبار (مدیر گروه علمی فقه خانواده)