شركت هاي چندمليتي Multinational Corporations

شرکت به‌معنی شریک شدن، انباز گشتن و اجتماع حقوق مالکان متعدد در یک شیء به نحو اشاعه تعریف شده است. شرکت تجاری به شرکتی گفته می‎شود که کارهای بازرگانی انجام می‎دهد.[1]

کلمه ملی در ایران به‌معانی مختلف و گاه متضاد به کار می‎رود، در موارد محدودی به معنی National اروپایی (یعنی دولتی) استعمال می‎گردد و گاهی به معنی آنچه که تعلق به یک یا چند نفر از افراد ملت دارد، نه به همه‎ی ملت، استعمال می‎گردد.[2]

شرکت بین‎المللی (International Corporation) به شرکت‎هایی گفته می‎شود که محصولات خود را به کشورهای دیگر صادر می‎کنند.

شرکت چندملیتی (Multinational Corporation) به شرکت‌هایی گفته می‎شود که در کشور‌های خارجی،  شرکت‎های کوچک اقماری ایجاد می‎کنند.

شرکت‎های جهانی (Global Corporation) به شرکت‎هایی گفته می‎شود که در سطح جهانی فعالیت می‎کنند (گاهی اوقات به شرکت‎های بی‎دولت (Stateless Corporation) معروف‎اند)؛ آنها جهان را بازار خود می‎پندارند.[3]

مبادلات بین­المللی از مدت­ها پیش میان ملل گوناگون جهان رواج داشته است. تجار بین­المللی با ورود به دنیای خارج از سرزمین بومی خویش با محیطی ناشناخته و جدید و مسائلی متنوع مواجه می­شدند. برخی از این مسائل، نظام­های گوناگون حکومتی، فرهنگ­های متنوع و زبان­های مختلف بوده­اند که امروزه نیز در کلیه مبادلات بین­المللی با پیچیدگی و تنوع بیشتر رخ می­نمایند. پیچیدگی روزافزون سازمان­ها، تنوع کالا­ها و خدمات، افزایش توقعات و انتظارات مصرف­کنندگان، تنوع رقبا، کمبود امکانات و مسائل جدید اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی باعث پدیدار شدن سازمان­های جدیدی شده­اند که نیاز به مدیریت جهانی را هرچه بیشتر توجیه می­کند.[4]

سابقه تاریخی شرکت‎های تجاری به اوایل قرن پانزدهم میلادی بر می‎گردد.[5] شرکتهایی همچون هودسن‎بی (Hudsons^,s Bay Company)،و کمپانی هندشرقی  (East India Company) نمونه‌هایی از آنها در قرن نوزدهم می‎باشند.[6]

شرکت­های چندملیتی مفهومی است که از اوایل دهه 1930 میلادی به بعد در فرهنگ تجارت بین­الملل نمایان شد و پس از چند دهه به صورت واژه ای آشنا در آمد. تا قبل از گسترش این نوع از موسسات تعدادی شرکت­های بین­المللی در عرصه اقتصاد جهانی حضور داشته و فعالیت­های تولیدی – تجاری خود را به خارج از مرزهای ملی کشور خود توسعه می­دادند. بهره­برداری بی­رویه از منابع کشور میزبان و دستیابی به درآمدهای سرشار و در نهایت انتقال آن به کشورهای مبدأ به تدریج موجب ناخرسندی ملت­ها و گاه دولت­های ملی در کشورهای میزبان را فراهم آوردند. در مواردی نیز دارایی ­–ای این شرکت­ها به وسیله دولت میزبان ملی شده و یا مصادره گردیده است. مدیران و دست­اندرکاران امور سرمایه­گذاری خارجی دریافتند که هرگاه این­گونه سرمایه­گذاری­ها با مشارکت و همکاری سرمایه­گذاران و بازرگان کشور میزبان انجام گیرد بسیاری از مشکلات مذکور مرتفع خواهد شد.[7]

ساختار سازمان­های چندملیتی

به‌طور معمول سازمان­های فراملیتی و جهانی ابتدا از ایجاد یک واحد برای صادرات کشورهای خارج آغاز کرده و سپس در ساختار سازمانی خود واحدی به عنوان واحد امور بین­المللی ایجاد می­کنند و پس از گسترش فعالیت­های بین­المللی خود، ساختار چندملیتی و چندبعدی به‌وجود می­آورند. در صادرات اتفاقی که معمولا مشتری با شرکت تماس می­گیرد، سازمان به فکر ایجاد واحدی در کشور­های دیگر نیست و نیازی به تغییر در ساختار سازمانی خود احساس نمی­کند. وقتی که سازمان در پاسخگویی به مشتریان اتفاقی خود موفقیت­های به‌دست می­آورند، کم کم به فکر یافتن بازارهای بالقوه برای صادرات کالا و یا خدمات خود می­افتند و در این مرحله تغییراتی را در ساختار سازمانی خود اعمال می­کنند. در مرحله پیشرفته­تر که سازمان بعد جهانی می­یابد، قسمت­های مختلف دنیا را به مناطق مختلف تقسیم می‌کنند و واحدهای خاصی را برای هریک در نظر می­گیرند و به این ترتیب، بخش داخلی صرفا به یکی از واحد­های فراوان در ساختار سازمانی تبدیل می­شود.[8]

عوامل تاثیرگذار بر ساختار سازمان­های چندملیتی

عواملی که بر سازمان­های چندملیتی و جهانی تاثیر میی­گذارند به دو دسته کلی تقسیم  می­شوند:

الف) عوامل مربوط به کشور مادر:

1- وسعت سازمان؛

2- عمر صنعت؛

3- فن­آوری؛

4- راهبرد؛

5- فرهنگ سازمانی؛

6- تولیدات؛

ب) عوامل مربوط به کشور مقصد:

1. سیاست­های ملی؛

2. محدودیت­های قانونی؛

3. فاصله (بعد مسافت)؛

4. تعداد جمعیت؛

5. مواد خام؛

6. بازارها؛[9]

سیستم­های کنترلی در شرکت­های چندملیتی

برای افزایش اثربخشی کنترل در سازمان­های فراملیتی لازم است که به نکات ذیل توجه شود:

1- تعیین هدف­های مطلوب و نتایج مورد انتظار برای هر یک از شعب سازمان در نقاط مختلف دنیا؛

2- زمان­بندی هدف­ها و تقسیم آنها به هدف­های بلندمدت، میان­مدت و کوتاه­مدت و مشخص کردن سلسله مراتب هدف­ها؛

3- تعیین استانداردها و معیارهای مبتنی بر واقعیت و قابل حصول؛

4- جمع­آوری اطلاعات از وضع موجود و نحوه عملکرد؛

5- مقایسه اطلاعات مکتسب با استانداردهای مربوط، به منظور تعیین فاصله موجود بین اهداف و عملکردها؛

6- انجام اصلاحات مورد نیاز؛

7- تجدید نظر در برنامه­ها و هدف­ها برای دوره زمانی بعدی؛[10]

گزینه­های راهبردی در مدیریت چندملیتی

مدیران چندملیتی و جهانی برای کار در محیط­های چندفرهنگی می­توانند یکی از گزینه­های ذیل را به عنوان راهبرد شرکت در مواجه با فرهنگ مختلف انتخاب کنند:

1- استیلای فرهنگی: در این شیوه کار به همان روشی که در کشور مبدا انجام می­شود در کشور میزبان نیز ادامه می­یابد. این روش را معمولا سازمان­ها اعمال می­کنند که قدرت بیشتری از همتایان خود دارند و در موقعیت برتری از نظر وسعت، اندازه، پیچیدگی فن­آوری، امکانات مالی و غیره برخوردارند.

2- همسازی فرهنگی: در این شیوه مدیران می­کوشند علاوه بر روش­های کشور مبدا از روش­های کشور میزبان هم استفاده کنند و به ترکیب فرهنگ خود با فرهنگ کشور میزبان اقدام نمایند. در این روش مدیران محلی مستخدم در شرکت چندملیتی براحتی و به گونه­ای عادی به کار خود ادامه می­دهند.[11]

3- مصالحه فرهنگی: این شیوه برآیند دو روش قبلی است. هر دو طرفه کشور میزبان و میهمان امتیازاتی را به طرف دیگر واگذار می­کنند تا بتوانند به کار خود ادامه دهند.

4- اجتناب فرهنگی: در این شیوه طرفین سعی در اجتناب از تعارض و اصطکاک دارند و به گونه­ای برخورد می­کنند که گویی هیچ نوع تضاد منافع و تعارضی در میان نیست. در این شیوه، هر دو طرف از رویارویی صریح و بی­پرده با مواردی که ذاتا تعارض­آمیزند اجتناب می­کنند.

5- هم­افزایی فرهنگی: در این شیوه ضمن ارج گذاردن به تفاوت­های فرهنگی، راه­حل­های جدیدی برای مسائل ارائه می­دهند که این راه­حل­ها صرفا نمایانگر راه مورد نظر یک طرف نبوده و چشم­اندازهای طرفین را در خود مستحیل می­نمایند.[12]

آموزش چندملیتی و جهانی

آموزش چندملیتی عبارت است از تجهیز کارکنانی که قرار است به ماموریت­های خارجی اعزام شوند به مجموعه­ای از دانایی­ها و مهارت­های مورد نیاز بدین منظور که در انجام دادن وظایف و مسئولیت­های محوله موفق شوند. برخی از سازمان­های فراملیتی و جهانی اصولا اعتقادی به آموزش ندارند و  بر این باورند که مدیران در محل می­توانند بتدریج مهارت­های مورد نیاز را کسب نمایند.

آموزش در شرکت­های چندملیتی

برای روش­های آموزش طبقه­بندی­های متنوعی وجود دارد. در یکی از معروف­ترین طبقه­بندی‌ها روش­های آموزشی به پنج روش تقسیم می­شوند. این روش­ها عبارتند از:

1. آموزش توجیهی؛ در روش آموزش توجیهی که متداولترین روش است، از شیوه­های آموزشی مانند سخنرانی، توزیع جزوه و کتاب، بروشور و فیلم استفاده می­شود و اطلاعات کشور میزبان به شرکت کنندگان داده می­شود.

2. روش­آموزشی اسناد؛ در این روش شرکت­کنندگان در دوره آموزشی نحوه رفتار مردم کشور میزبان و چرایی آنها را به طور تشریحی می­آموزند و ارزش­ها، هنجارهاو قالب­های ادراکی مردم تبیین می­کنند. به این ترتیب امکاتن شناخت فرهنگ کشور میزبان بیشتر فراهم می­شود.[13]

3. آموزش آگاهی­های فرهنگی؛ در این روش، بر ارزش­ها طرز برخوردها و رفتارهای متدوال در فرهنگ­ خودی تاکید می­شود و آنچه که متخص جامعه کشور مبدا است به شرکت­کنندگان آموزش داده می­شود.

4. آموزش اصلاح رفتاری؛ در این روش به شرکت­کنندگان کمک می­شود تا از بایدها و نبایدها، رفتارهای درست و نادرست در فرهنگ خود آگاه شوند و متقابلا از خوب و بد فرهنگ کشور میزبان نیز آگاهی یابند و با مقایسه­ی این دو، راهبرد رفتاری مشخصی برای خود تنظیم کنند.

5. آموزش تجربی؛ در این روش، تصویری از زندگی واقعی در کشور میزبان از طرقی مانند سفرهای آموزشی، ایفای نقش، شبیه­سازی فرهنگی، آموزش حساسیت و آموزش محاوره زبان به شرکت­کنندگان ارائه می­شود. شبیه­سازی فرهنگی نوعی ایفای نقش به‌صورت پیچیده است. این روش یکی از روش­های گران و از نظر وقت نیز زمان­بر است و از این رو کمتر مورد استفاده قرار می­گیرد.[14]

مزایای شرکت­های چندملیتی

شرکت­های چندملیتی در مقایسه با شرکت­های ملی از مزایایی برخوردارند که مهم­ترین آنها را می­توان به صورت زیر بیان نمود:

1. شرکت­های چندملیتی می­تواند از تفاوت­های ناشی از شرایط کشورها به خوبی بهره­برداری نمایند. با توجه به این که این شرکت­ها در کشورهای مختلف دارای شعبه می­باشند، می­توانند بر مبنای مزیت نسبی موجود در کشورها و نیز فرصت­های اقتصادی و تجاری در مناطق تجاری ایجاد شده به انجام سرمایه­گذاری و برپایی واحدهای تولیدی اقدام نمایند.

2. شرکت­های چندملیتی به‌دلیل برخورداری از امکانات وسیع مالی، فنی و مدیریتی می­تواند برای ورود به بازارهای بین­الملی و فعالیت در آن­ها از استراتژی­ها و روش­های بازاریابی مختلفی استفاده نمایند.

3. شرکت­های چندملیتی با گسترش فعالیت­های خود در قلمرو جهانی و با به کارگیری روش قیمت­گذاری انتقالی می­تواند به حداکثر نمودن درآمدهای خود بپردازد. این شرکت­ها از طریق انجام سرمایه­گذاری مستقیم در کشورهای مختلف و تکمیل مراحل تولید یک کالا در چند کشور می‌توانند فرصت­های مناسبی را برای دستیابی به موقعیت رقابتی بهتر، افزایش فروش و در نهایت بهره­بردای از قیمت­گذاری انتقالی برای خود فراهم کنند.

4. برخورداری از یک شبکه عرضه بین­الملل، دارا بودن تاسیسات تولیدی در نقاط مختلف جهان و فعالیت شعبه­های شرکت چندملیتی در چندین کشور این زمینه را فراهم می­سازد که این شرکت­ها در چندین کشور به طور هم زمان یک کالای جدید را در چندین بازار خارجی ارائه نمایند.[15]

[1]. معین، محمد؛ فرهنگ فارسی جیبی، گردآوری عزیزالله علیزاده، تهران، راه ‎رشد، 1385، چاپ سوم، ص737.

[2]. همان، ص1426.

[3]. رادریگز، چارل؛ مدیریت در عرصه بین‎المللی، شمس‎السادات زاهدی و حسن دانایی‌فر، تهران، صفار و اشراقی، 1380، چاپ اول، ص52.

[4]. در، داری؛ مدیریت ژاپنی، تهران، رسا، 1371، ص25.

[5]. نجفی، بهزاد؛ شرکت‎های فراملیتی و حقوق مصرف‌کنندگان، بررسی مسایل حقوقی و اخلاقی اقدامات شرکت‌های چند ملیتی در بخش سلامت، تبریز، اختر، 1386، چاپ اول، ص33.

[6]. الهی، همایون، کارتل‎های چندملیتی و توسعه نیافتگی، تهران، قومس، 1382، چاپ اول، ص15.

[7]. حقیقی، محمد؛ بازرگانی بین­الملل نظریه­ها و کاربردها، تهران، انتشارات دانشکده مدیریت دانشگاه تهران، 1386، چاپ چهارم، ص106.

[8]. ایران­نژاد، مهدی و ساسان­گهر، پرویز؛ سازمان و مدیریت از تئوری تا عمل، تهران، موسسه بانکداری ایران،1371، چاپ اول، ص29.

[9]. Davis, Keith; Human Relations in Business, USA, New York, McGraw. Hill, 2004, p54.

[10]. Hair, Mason; Modern Organization Theory, USA. New York, Willy & Sons, 2000, p12.

[11]. Adler, N.J; Domestic Multiculturalism, Handbook of Organization Management, UK, Marcel Decker, 1999, p481.

[12]. زاهدی، شمس‌السادات؛ مدیریت فراملیتی و جهانی، تهران، سمت، 1386، چاپ ششم، ص132.

[13].Landis, D. & R. W. Brislings; Handbook of International Training, USA, New York, Paragon Press, Vol45, p58.

[14]. زاهدی، شمس­السادات، آموزش در ازتباط با توسعه، تهران، مدیریت، 1385، دوره نهم، شماره سوم، ص35.

[15]. حقیقی، محمد؛ پیشین، ص108.