بسمه تعالی

ضمن بیان اقسام روش های پرداخت در تجارت بین الملل شما به عنوان یک پژوهشگر حقوقی استفاده از کدامیک از روشهای پرداخت را به تجار پیشنهاد میکنید؟

                                                                                                   

 

 

روش های پرداخت در تجارت بین الملل

Methods/terms of payment in International Trade

صادرکنندگان بایستی روش پرداخت مناسبی در مراودات تجاري خود انتخاب نمايند تا از يك سو ریسک عدم پرداخت را به حداقل برساند، از سوی دیگر با نیازهای واردکننده نیز سازگاری داشته باشد.

چهار روش پرداخت عمده در تجارت بین الملل مورد استفاده قرار می گیرد:

1- پیش پرداخت                                                                               Cash-in-Advance

2- حساب باز (نسیه)                                                                                   Open Account

3- وصولی اسنادی                                                      Documentary Collection

4- اعتبار اسنادی                                                                        Documentary Credit

در تجارت بین الملل  همیشه(ریسک) وجود دارد. این موضوع موجب عدم اطمینان فروشنده از دریافت وجه و عدم اطمینان وخريدار از دریافت کالای موضوع قرارداد  می گردد. بنابر این فروشندگان ترجیح می دهند قبل از ارسال کالا یا ارائه خدمات، مبلغ قرارداد را اخذ نمایند، در حالي كه خریداران تمایل دارند هر چه زودتر کالا را دریافت کنند، اما تا آنجا که می توانند وجه قرارداد را دیرتر پرداخت کنند، ترجیحاً پس از اینکه کالای خریداری شده را به فروش برسانند. لذا ضروری است در خلال مذاکرات و یا قبل از انعقاد قرارداد تجاری، فروشندگان و خریداران با توجه به میزان ریسک در هر یک از روشهای پرداختُ گزینه مورد نظر خود را انتخاب نمایند.

در اين بخش، روش پيش پرداخت و حساب باز به صورت اجمالي و روش هاي وصولي اسنادي و اعتبار اسنادي كه بانك به عنوان يكي از طرفين مراوده، نقش موثري دارد، به تفصيل توضيح داده مي‌شود.

روش پيش پرداخت

Cash-in-Advance

در اين روش، واردكننده (خريدار) پس از انعقاد قرارداد تجاري، مبلغ كالا يا خدمات موضوع قرارداد را به صورت كامل و يا بخشي از آن را پيش پرداخت و صادركننده (فروشنده) نسبت به ارسال كالا و يا ارائه خدمات اقدام مي‌نمايد. پرداخت وجه نيز عمدتاً از طريق حواله يا كارت اعتباري صورت مي‌پذيرد. پيش‌پرداخت، مطمئن ترين و مطلوب‌ترين روش پرداخت براي صادركننده و پرخطرترين روش پرداخت براي واردكننده است. اصرار صادركنندگان براي استفاده از اين روش پرداخت، مي‌تواند  به از دست دادن مشتريان در بازار رقابتي منجر شود و در اينگونه موارد، واردكنندگان باسابقه و پرتجربه كه از وجهه اعتباري خوبي در بازار    بين المللي برخوردار هستند، عموماً از مراوده تجاري منصرف مي شوند. اما در موارد يادشده زير، ارجح است كه فروشنده از روش پيش پرداخت استفاده نمايد.

1-  مشتري جديد است و يا مدت كوتاهي است كه به فعاليت تجاري اشتغال دارد.

2-  اهليت اعتباري خريدار مورد ترديد، نامناسب و يا نامطلوب است.

3-   ريسك سياسي و تجاري كشور خريدار، بالا ارزيابي مي شود.

4-  كالاي موضوع قرارداد منحصر به فرد است و از تقاضاي بسيار بالايي برخوردار است.

5-   فروش محصولات از طريق اينترنت صورت مي پذيرد، لذا استفاده از اين روش اجتناب‌ناپذير است.

روش حساب باز

Open Account

در این روش، پس از انعقاد قرارداد تجاری و  قبل از پرداخت مبلغ قرارداد، کالای موضوع قرارداد ارسال و به خریدار تحویل می گردد. پرداخت وجه نيز پس از تحویل یا فروش کالا و یا پس از مدت معینی صورت   می پذیرد. بی تردید، این روش مطلوب ترین روش پرداخت برای خریدار است، در حالی که برای فروشنده این ریسک وجود دارد که خریدار پس از دریافت کالا و یا ارائه خدمات، مبلغ قرارداد را پرداخت نکند. به دلیل رقابت موجود در بین صادرکنندگان از يك‌سو و نیز متداول بودن تامین مالی خریداران توسط فروشندگان از سوی دیگر، استفاده از این روش پرداخت در تجارت بین الملل، از حجم بالایی برخوردار است. بنابراین صادرکنندگانی که تمایلی به استفاده از این روش ندارند، ممکن است بازار فروش خود را از دست بدهند. اگر چه استفاده از این روش حجم فعالیت تجاری را افزایش می دهد، اما ارزیابی دقیق ریسک سیاسی، اقتصادی و تجاری کشور خریدار ضرورت دارد.

نکات کلیدی در روش پرداخت حساب باز:

1- کالا، همراه با اسناد حمل مرتبط، مستقیماً برای خریدار ارسال می گردد و مبلغ آن پس از مدت  توافق شده در قرارداد پرداخت مي شود.

-2 فروشنده بایستی کاملاً اطمینان حاصل نماید که خریدار کالای دریافت شده را می پذیرد و در سررسید توافق شده، مبلغ قرارداد را پرداخت می کند.

3- شرط پرداخت حساب باز امکان رقابت موفق در بازار را فراهم می نماید، مشروط بر اینکه ریسک های احتمالی با استفاده از یکی از بديل هاي تامین مالی مانند Factoring کاهش یابد.

وصولي اسنادي

Documentary Collection

وصولي اسنادي را مي توان تحويل اسناد توسط بانك به خريدار، در مقابل پرداخت و يا قبولي خريدار تعريف نمود. از نظر مقررات متحدالشكل وصولي ها، "وصول" به معناي انجام امور مربوط به اسناد توسط  بانك ها وفق مقررات دريافت شده است به منظور:

الف- دريافت وجه يا قبولي، يا

ب- تحويل اسناد در قبال پرداخت و يا قبولي، يا

ج- تحويل اسناد بر اساس الزامات و يا شرايط ديگر.

بانك به عنوان واسطه امين بين فروشنده و خريدار، اسناد را – كه دلالت بر حمل واقعي كالا و يا انجام خدمات دارد- به درخواست فروشنده و در مقابل پرداخت وجه و يا قبولي، به خريدار تحويل مي دهد. تعهد بانك در ارتباط با انجام امور وصولي، صرفاً محدود به ارسال و تحويل اسناد در قبال پرداخت و يا قبولي است. بر خلاف اعتبارات اسنادي، بانك هيچگونه مسئوليتي در قبال عدم تمايل و يا عدم توان خريدار بر ايفاي تعهداتش ندارد.

به موجب ماده 9 مقررات متحدالشكل وصولي ها:

"بانك ها با حسن نيت عمل مي كنند و دقت متعارف را به عمل مي آورند."

لذا هيچگونه تعهد يا مسئوليتي نسبت به پي آمدهاي ناشي از قوه قهريه، تاخير يا مفقود شدن هر نوع پيام، نامه ها يا اسناد را نمي پذيرند.(ماده 14 و 15 مقررات متحدالشكل وصولي ها)

به علاوه، "بانكها صرفاً مجاز به اجراي دستور وصول بر اساس مقررات حاكم مي باشند و اسناد را به منظور دريافت دستورات بررسي نخواهند كرد."( ماده 2 )

ريسك اعتباري خريدار در اين روش، در مقايسه با روش پرداخت حساب باز، به طور قابل ملاحظه اي كاهش مي يابد، اما از آنجايي كه حمل كالا يا انجام خدمات از سوي فروشنده قبل از حصول تضمين پرداخت صورت مي پذيرد، موارد زير بايستي در استفاده از روش وصولي اسنادي رعايت گردد:

1-     فروشنده ( صادركننده) و خريدار( وارد كننده ) بايستي نسبت به يكديگر شناخت و اعتماد كامل داشته باشند.

2-      هيچگونه ترديدي نسبت به تمايل و يا توان پرداخت خريدار وجود نداشته باشد.

3-     كشور خريدار داراي ثبات اقتصادي، سياسي و همچنين ثبات قوانين و مقررات صادرات و واردات باشد.

4-     سيستم پرداخت بين المللي كشور واردكننده در معرض "ريسك سياست هاي نظارتي و كنترلي خروج ارز" و يا محدديت هاي مشابه نباشد.

5-     امكان برگشت كالا و يا پيدا نمودن مشتري جديد در صورت عدم قبولي و يا عدم پرداخت خريدار بررسي شود و هزينه هاي احتمالي آن بررسي شود.

مزاياي روش وصولي اسنادي

الف – ساده و ارزان بودن فرآيند اجرايي

ب – روش پرداخت سريع تر و مطمئن تر در مقايسه با روش حساب باز

ج – امكان تحويل اسناد مالكيت كالا به خريدار در مقابل پرداخت همزمان يا قبولي برات

با وجود مزاياي ياد شده، چنانچه خريدار از قبول اسناد و يا برات خودداري نمايد، پيدا نمودن خريدار   ديگر و يا برگشت كالا براي فروشنده هزينه هايي تحميل خواهد نمود.

طرف هاي ذي ربط در عمليات وصولي اسنادي

* واگذارنده يا اصيل-  Principal: فردي است كه انجام وصولي را به بانك واگذار مي نمايد كه عموماً فروشنده ( صادركننده ) است .

* بانك ارسال كننده – Remitting Bank : بانكي است كه اصيل انجام امور وصولي اسنادي را به آن واگذار مي كند.

* بانك وصول كننده – Collecting Bank : هر بانكي به جز بانك ارسال كننده كه در امر وصولي نقش دارد.

* بانك ارائه كننده – Presenting Bank : بانك وصول كننده اي است كه اسناد را به برات گير ارائه     مي دهد.

* برات گير-  Drawee : شخصي است كه اسناد، وفق دستور وصولي، بايد به وي ارائه گردد.

انواع وصولي اسنادي

1-           تحويل اسناد در قبال پرداختDocuments Against Payment (D/P)

در اين نوع از وصولي اسنادي، بانك ارائه كننده صرفاً در قبال پرداخت وجه از سوي خريدار، اسناد را به وي تحويل مي دهد. تجربه نشان داده است كه برخي از خريداران ترجيح مي دهند پرداخت وجه اسناد و در نتيجه تحويل اسناد را تا زمان رسيدن كالا به تاخير بياندازند. براي پيشگيري از چنين وضعيتي، دستور وصولي، دوره دقيق زماني را كه طي آن برات گير بايستي اقداماتش را انجام دهد، مشخص مي كند.  ( ماده 5 – ب مقررات متحدالشكل وصولي ها )

2- تحويل اسناد در قبال قبولي Documents Against Acceptance ( D/A)

در اين نوع از وصولي اسنادي، بانك ارائه كننده، اسناد را پس از قبولي برات مدت دار توسط خريدار، به وي تحويل مي دهد. بدين ترتيب خريدار ( برات گير ) كالا را قبل از اينكه وجه آن را پرداخت نموده باشد، در اختيار مي گيرد و با فروش كالا قادر خواهد بود كه منابع پرداخت وجه برات در سررسيد را تامين نمايد. از سوي ديگر فروشنده، كالا را در مقابل قبولي برات مدت دار در اختيار خريدار قرار داده است. البته اين ريسك براي فروشنده وجود دارد كه خريدار در سررسيد وجه برات را تاديه ننمايد. در اينگونه موارد كه فروشنده به تمايل يا توان پرداخت خريدار ترديد دارد، مي تواند از براتگير درخواست نمايد علاوه بر قبولي برات توسط خريدار، بانك ارائه كننده يا يك بانك معتبر ديگر پرداخت وجه برات در سررسيد را تضمين نمايد.

اعتبار اسنادي

Documentary Letter of Credit

به موجب ماده 2 مقررات متحدالشكل اعتبارات اسنادي UCP600 ، اعتبار به هرگونه ترتيباتي، به هر نام يا توصيفي، كه دربرگيرنده تعهد قطعي و برگشت ناپذير بانك گشايش كننده نسبت به پذيرش پرداخت در قبال ارائه مطابق باشد، اطلاق مي گردد.

پذيرش پرداخت (honour) يعني :

الف – پرداخت ديداري، چنانچه اعتبار به صورت پرداخت ديداري قابل استفاده باشد.

ب – تعهد پرداخت مدت دار و پرداخت در سررسيد، در صورتي كه اعتبار با شرط پرداخت مدت دار قابل استفاده باشد.

ج – قبولي برات كشيده شده توسط ذي نفع و پرداخت وجه آن در سررسيد، اگر اعتبار با شرط قبولي قابل استفاده باشد.

ارائه مطابق ( Complying Presentation) يعني ارائه اي كه مطابق با شرايط و الزامات اعتبار، مقرراتUCP600  و رويه هاي استاندارد بين المللي بانكي باشد.

اعتبار بايستي مشخص كند كه نزد كدام بانك قابل استفاده است. اعتباري كه نزد بانك تعيين شده قابل استفاده باشد، نزد بانك گشايش كننده نيز قابل استفاده است. محل بانكي كه اعتبار نزد آن قابل استفاده است، محل ارائه اسناد نيز تلقي مي گردد. فروشنده نيز اين حق را دارد كه اسناد را به بانك تعيين شده و يا بانك گشايش كننده ارائه دهد.

انواع روش تسويه در اعتبارات اسنادي

اعتبارات اسنادي از لحاظ نحوه پرداخت وجه اسناد به ذينفع، طبق مقررات  UCP600 به صورت هاي زير تقسيم مي شوند:

1 – اعتبارات اسنادي با شرط پرداخت ديداري( Available By Sight Payment)

در اين نوع اعتبار، فروشنده در قبال ارائه مطابق به بانك تعيين شده يا بانك گشايش كننده يا بانك   تاييد كننده (در صورت وجود)، وجه اسناد را دريافت مي نمايد.

تعهد بانك گشايش كننده و بانك تاييد كننده ( در صورت وجود )

به موجب ماده 7 مقررات متحدالشكل اعتبارات اسنادي، چنانچه اعتبار براي پرداخت ديداري نزد "بانك گشايش كننده" قابل استفاده باشد و يا اگر اعتبار با شرط پرداخت ديداري نزد "بانك تعيين شده" قابل استفاده باشد و آن بانك از پذيرش پرداخت خودداري نمايد، بانك گشايش كننده ملزم به پذيرش پرداخت در قبال ارائه مطابق مي باشد.

بر اساس مفاد ماده 8 نيز چنانچه اعتبار براي پرداخت ديداري نزد"بانك تاييد كننده" قابل استفاده باشد و يا اگر اعتبار براي پرداخت ديداري نزد"بانك تعيين شده" ديگري قابل استفاده باشد و آن بانك نپردازد،     "بانك تاييد كننده" ملزم به پذيرش پرداخت در قبال ارائه مطابق مي باشد.

2 - اعتبار اسنادي با شرط پرداخت مدت دار ( Available By Deferred Payment)

در اين نوع اعتبار، بانك تعيين شده، بانك گشايش كننده يا بانك تاييدكننده ( در صورت وجود ) چنانچه ارائه مطابق باشد، متعهد مي شود كه وجه اسناد را در سررسيد پرداخت كند و در سررسيد نيز ايفاي تعهد   مي كند.

انواع اعتبارات از نظر تسويه
• اعتبار اسنادي ديداري ( Sight L/C At )
در اين نوع اعتبارات ، پرداخت وجه اعتبار به مجرد ارائه اسناد حمل / معامله اسناد ( Negotiation ) مشروط بر انطباق كامل اسناد با دستور مندرج در متن L/C انجام ميشود .
• اعتبار اسنادي مدت دار ( Deffered Payment L/C ) :
در اين نوع اعتبارات وجهي هنگام ارائه اسناد پرداخت نميگردد ، زيرا سررسيد مدت دار بوده . و در آينده انجام خواهد پذيرفت ، لذا تعهد پرداخت در سررسيد لازم از طريق بانك گشايش كننده اعتبار انجام و درواقع اسناد بدون اخذ وجه در قبال اخذ وثائق / ساير تضمين هاي كافي به تشخيص بانك عامل مربوطه جهت ترخيص كالا در اختيار متقاضي قرار ميگيرد ،
يادآوري مهم :
لازم به توضيح است ، نبايستي اين ترم را با اعتبارات يوزانس اشتباه نمود زيرا ً در اين نوع از اعتبارات يك / چند فقره برات به ضميمه اسناد ارسال ، كه با توجه به قبولي آن از طريق خريدار در سررسيد مربوطه قابل پرداخت خواهد بود . چنانچه پرداخت اين " برات / براتها " از طريق بانك عامل تائيد و گواهي گردد مسئوليت و ريسك پرداخت به بانك گشايش كننده اعتبار انتقال مي يابد كه به اعتبارات پذيرشي يا Acceptance L/C ، معروف است .
• اعتبارات اسنادي تضميني ( Standby L/C )
اين قبيل معاملات بيشتر در ايالات متحده آمريكا متداول بوده و به اعتبارات اسنادي تضميني مشهور است و اخيراً در كشورهاي اروپائي نيز معمول گرديده است .
عملكرد اينگونه اعتبارات مشابه ضمانت نامه هاي ارزي ( Letter of Guarantee ) بوده كه جهت تضمين پرداخت بروات ، تضمين بازپرداخت پيش پرداختها و كالاهاي حمل شده و گاهي نيز جهت تضمين حسن انجام قراردادهاي تامين نصب كالا و ... بكار گرفته ميشود .
• اعتبار اسنادي چرخشي ( Revolving L/C )
در اينگونه اعتبارات ، كالا و يا خدمات موضوع اين L/C بدفعات در زمانهاي مشخص و با مبلغي معين مورد استفاده قرار ميگيرد ، براي مثال ذكر ميگردد اين اعتبار براي X مبلغ گشايش لكن تا سقف Y مبلغ قابل چرخش خواهد بود ، بدين معني كه پس از استفاده ذينفع قسمتي از اعتبار ، كه به نسبت زمان / مبلغ يا بصورت تجمعي يا غير تجمعي مجدداً براي مدت زمان و يا مبلغ خاصي فعال ميگردد .
• اعتبارات قابل انتقال ( Transfrable L/C )
كه بنا بدرخواست ذينفع اعتبار ، جهت پرداخت هزينه هاي توليدي / عرضه كنندگان محصول به اينگونه طرفهاي تجاري انتقال مي يابد .
• اعتبارات بند قرمز ( Red Clause )
در اين نوع از اعتبارات تمامي و يا قسمتي از وجه اعتبار قبل از حمل و ثبت سفارش به ذينفع پرداخت مي شود .
بعضاً فروشندگان كالا مبالغ معيني را تحت عنوان ( Advance – Down Payment ) پيش پرداخت قبل از ايفاي تعهداتش دريافت مينمايند ،
مبالغ ياد شده معمولاً جهت تامين مالي / توليد و فرآوري محصول صادراتي مورد نظر درخواست ، ضمناً متعهد ميگردند در صورت عدم توانائي جهت تامين محصول سفارشي مبلغ دريافتي را بهمراه بهره مربوطه به خريدار كالا مسترد دارند .
چون در اين نوع معاملات برون مرزي فروشندگان اعتمادي به خريدار كالا ندارند بنابراين شرط معاملات را مبتني بر پيش دريافت قسمتي از وجه كالا ، قبل از حمل مينمايند كه متاسفانه اخيراً نيز با عنايت به صدور بخشنامه هاي تحريم بر عليه كشورمان تقاضاي دريافت قسمتي از وجه L/C ها متداول گرديده كه كاري بس خطر آفرين بوده و البته ريسك عدم بازپرداخت را داشته و خريداران حتي الامكان از پرداخت چنين وجوهي بايستي خودداري نمايند ،
چنانچه مجبور باينكار گرديدند ابتدائاً ضمن در خواست يك فقره ضمانت نامه متقابل ( Counter Guarantee ) از فروشنده كالا ، ريسك عدم باز پرداخت وجه ياد شده را بدينوسيله پوشش دهند .
در ضمن چون در اين نوع اعتبارات " اجازه پرداخت وجه پيش از سررسيد" را در متن اعتبار با جمله قرمز مشخص مينمودند ، بدين جهت به اعتبار اسنادي بند قرمز معروف گرديده است .

 

استاد محترم : جناب آقای دکتر علیرضا حسنی

تهیه و تنظیم: رسول فخارزاده –    ميثم يزداني-           رهگذر