چكيده  :   

    حمل و نقل نقش برجسته اي در امور تجارت داخلي و خارجي دارد. امروزه توسعه ي اقتصادي بدون حضور در بازارهاي جهاني، بدون استفاده از فناوري مدرن رقابتي و وجود شبكه ی حمل و نقل كاراميز نخواهد بود و از نقطه نظر اقتصاددانان اين امر به حدي اهميت دارد كه مي توان آن را كالبد و ستون فقرات توسعه تلقي نموده اندحمل و نقل در علم اقتصاد يكي از عوامل اصلي و محرك در رشد اقتصادي می‌باشد و گسترش و توسعه ي سطح كيفي و كمي خدمات حمل و نقل كه سبب كاهش هزينه هاي جابجايي مواد اوليه و محصول نهايي توليد و نهايتاً قيمت تمام شده ي محصول می‌گردد. از طرف كاهش هزينه ها سبب مي شود تا توليد كننده به قيمت رقابتي تر دست يابد و اين عامل در نگاه اقتصادي سبب رشد و توسعه ي بازار به دنبال آن رشد و توسعه ي صنعت و تجارت را دربرخواهد داشت كه از حلقه هاي اصلي رشد و توسعه ي اقتصادي است.

 مقدمه:

   به طور كلي حمل و نقل يعني انتقال اشخاص و كالاها از نقطه اي به نقطه اي ديگر، صنعتي كه به تجهيز ملزومات حمل و نقل اشخاص و كالاها مي پردازد، بخش مهمي از اقتصاد ملي را تشكيل مي دهد كه به صنعت حمل و نقل شهرت يافته است.

اين صنعت سه بخش اساسي دارد: 1- تجهيزات ساختاري: كه مشتمل است بر شبكه هاي حمل و نقل و ترمينال ها مانند بنادر و فرودگاهها 2- وسايل حمل و نقل 3- عملكرد: يعني ضوابطي كه وسايل حمل و نقل براساس آن در شبكه هاي حمل و نقل حركت مي كنند .

امروزه جابجايي كالاها به 5 روش عمده شامل حمل و نقل جاده اي، ريلي، آبي يا دريايي، هوايي و خط لوله انجام مي شود. در اين راستا هر يك داراي مزايا و محدوديتهاي خاص خود می‌باشد و چنانچه بتواند در قالب يك روش تركيبي و يا به صورت چند وجهي در قالب يك سازمان يكپارچه به كار گرفته شود و به صورت مبدا و مقصد مديريت شود مي تواند مزاياي متعددي نصيب سازمان متبوع نمايد.

در عمليات حمل و نقل بين المللي سنتي سه مرحله دارد: حمل كالاها به بندر بارگيري، حمل دريايي آن بندر مقصد و حمل كالاها به محل نهايي. هريك از اين مراحل تابع قواعد حقوقي گوناگوني است و در تجارت بين المللي نيز ممكن است مشمول كنوانسيونهاي مختلفي باشد. با پيدايي كانتينر شيوه هاي جديدي در حمل و نقل مدرن براي حمل سراسري كالا از طريق عمليات حمل مركب به وجود آمده است. در 26 آوريل 1956 اولين كشتي تبديل شده به كشتي حمل كانتينر به نام IDEL-X 58 كانتينر 35 فوت را از بندرNewast نيوجرسي بندر Hallston تكزاس حمل نمود، اين حمل ظرفيت بالقوه ي زياد و مزيت اقتصادي كانتينر در حمل و نقل دريايي خصوصاً در كاهش هزينه و نيز زمان تخليه و بارگيري را نمايان نمود. به مرور زمان تا افزايش سريع از كانتينر در حمل و نقل دريايي در اواخر دهه ي 60 ميلادي كه به انقلاب كانتينري معروف شد. شيوه ي ديگري از حمل و نقل به نام حمل و نقل چند وجهي يا مركبMulti modal Transport t كه تركيبي از حداقل دو شيوه از روشهاي حمل و تحت سند و مسئوليت واحد اپراتور چند وجهي بود معرفي و عملاً به پنجمين شيوه ي حمل تبديل شد. هرچند روش ياد شده اختراع جديدي نبود و در حمل كالاها چه داخلي و چه بين المللي بخاطر استفاده از دو يا چند روش از شيوه ي گفته شده به نوعي از روشهاي تركيبي استفاده مي شد اما موضوع جديد اين بود كه اين كار بدون نياز به بيرون آوردن كالاها از كانتينر، كاميون يا تريلي كه در مبدا بارگيري شده تا زمان رسيدن به مقصد صورت پذيرفته و نيز تحت مسئوليت و سند حمل واحد انجام مي شد به مرور و با گذشت زمان امتيازات شيوه ي جديد ياد شده پررنگتر شده و اهميت آن هرچه بيشتر مشخص گرديد. البته هرچند حمل و نقل چند وجهي مترادف با حمل و نقل كانتينر نيست ولي بخاطر ويژگيهاي خاص آن مهمترين وسيله در اين شيوه ي حمل محسوب مي شود. كه از نظر سازمان جهاني استاندارد "Iso" كانتينر بايد داراي شرايط از جمله: استحكام براي چند بار استفاده، سهولت در قابليت استفاده در شيوه هاي متفاوت حمل، با وسايل و تجهيزات استاندارد تخليه و بارگيري قابليت جابجايي و حمل داشته باشد، سهولت در قابليت مهار و بسته بندي كالاها در فضاي داخل، ضد تاثيرات برآب وهوا،دريچه اي جهت مهر و موم توسط گمرك.

تعاريف

چنانچه بخواهيم تعريف كلي از حمل و نقل چندوجهي ارائه دهيم: حمل كالا توسط يك واسطه حمل در شركت حمل و نقل، با استفاده از دو يا چند رويه حمل و نقل از مبداء نهايي « Door to Door» تحت يك قرارداد.

 تعريف UNCTAD: انتقال كالا با استفاده از حداقل دو روش حمل و نقل دريايي، جاده اي يا ريلي – جاده اي » از مكاني در يك كشور و به مكاني مشخص در كشور ديگر را حمل و نقل چندوجهي نامند كه با امضاء تنها يك قرارداد حمل انجام مي پذيرد.

تعریف كنفرانس وزراي حمل و نقل اروپا ECMT : انتقال كالاها با استفاده از چند زنجير حمل و نقل و به صورت يكپارچه بدون آنكه هنگام بارگيري يا تخليه بار از يك زنجير به زنجير ديگر كالا جابجا شود.

با توجه به تعاريف عنوان شده مي توان گفت منظور از حمل و نقل چندوجهي انتقال كالا از كشوري به كشور ديگر، حداقل به دو شيوه حمل تحت قرارداد و مسئوليت واحد مربوطه می‌باشد و شخصي كه خود يا نماينده اش به انعقاد قرارداد حمل چندوجهي مسئوليت حمل در تمام مسير را مي پذيرد، متصدي جمل چندجهي ناميده می شود. هدف از توسعه حمل ونقل چندوجهي در جوامع پيشرفته، گردآوري منسجم و هماهنگي ميان عواملي مانند مديريت، ترابري، صاحبان كالا، مراكز توليد، مصرف و ذخيره كالا است .

تا كالاها در اسرع وقت به مقصد برسد. هدف از چنين حمل و نقلي افزايش سرعت، توزيع كالا، حذف اتلاف وقت در بنادر و ترمينال هاي بارگيري است. چرا كه شكل جديد تجارت جهاني نيازمند حملي سريع، ارزان و آسان تر از گذشته است و بنابراين مانع اصلي در تأخير انتقال كالا از يك زنجير به زنجير ديگر است.

در چنين حمل ونقلي، هدايت منطقي كالا، ذخيره سازي ايمن، بارگيري سريع و آسان كشتي ها، واگنها و كاميون ها از مزاياي اين نوع از حمل و نقل می‌باشد. درصورت بروز هرگونه خسارت و تأخير، متصدي حمل ونقل چندوجهي مسئول جبران آن می‌باشد. نحوه ارتباط ميان حلقه هاي حمل ونقل بسيار مهم است .

ويژگي ها:

حمل ونقل چندوجهي يكي از پيچيده ترين شكل هاي حمل و نقل و از مهمترين تحولات توسعه كسب و كار جهاني در دهه هاي اخير محسوب مي شود. اين شيوه صرفأ نوعي روش حمل و نقل نيست بلكه نظام هماهنگ كننده روش هاي مختلف حمل و نقل براي محموله ها است. اگرچه حمل و نقل چند وجهي در راستاي يكپارچه ساختن روش هاي حمل ونقل دريايي، زميني و ريلي است اما بعنوان سيستمي كه در آن بازده مجموع كل بزرگتر از بازده هر يك از زنچيرها باشد، داراي اهميت بسياري است. بطور اساسي حمل ونقل چندوجهي به منظور حمل يكسري كالاها از مبدأ به مقصد تعريف مي شود.

در صنعت و اقتصاد حمل ونقل صفت هاي بسياری براي آن قائل هستند از جمله كرايه ي واحد، قابليت اطمينان، قيمت مؤثر در زمان مناسب وتامين تسحيلات مورد نياز جامعه، هدف ((سفا رش دهندگان كالا، بازرگا نان، كارخا نه داران، متوليان حمل و نقل وامور بيمه و گمرك )).

  آنچه از مجموعه ي اين هدف ها مي توان نتيجه گرفت اين است كه سيستم حمل ونقل چند وجهي، يك سيستم كارا ودرعين حال در حركت كالا، مطابق بایک برنا مه ريزي دقيق و هما هنگ شده با عوامل مرتبط می‌باشد. مهم ترين خصوصيت حمل و نقل تركيبي را مي توان در سرويس دهي با استفاده از يك بارنا مه بر شمرد. اين امر انقلابي را در زمينه ي كنترل اطلاعا ت وسازمان به وجود آورد . در حمل و نقل تركيبي نوين، اطلاعات حمل ونقل فراينده ها وسيستم هاي توزيع، مهم ترين اجزاي كنترل هزينه ها، قابليت اطمينان وايمني سيستم هاي حمل نقل هستند . در مجموع مضمون كلي و نهايي كه از تعريف حمل و نقل چند وجهي به عمل آمده همگي بيانگر مسئوليت يك واسطه جهت حمل كالا از مبدا توليد تا مقصد سفارش با بهره گيري از دو يا چند رويه مختلف از حمل نقل می‌باشد .

  شايد بتوان گفت كه بهترين تا ثير حمل و نقل كانتينري بر نقش فورواردرها ها در يك زنجير حمل و نقل به معناي چند وجهي است كه در آن يك فورواردر تحت يك قرا رداد واحد، كالايي را با استفاده از انواع شيوه هاي حمل بين خريدار و فروشنده جابجا مي نمايد.

معنا ي فورواردر:

 در متون حقوقي از آنها به عنوان بار فرابر، كار گزار حمل و نقل واسطه یا نماينده ي حمل و نقل ياد مي كنند، اشخاصي هستند كه نقش آن ها تسهيل تجارت است تا حدي كه تجاربه چيزي بيش از فروش كالا نياز نداشته باشد با تحقق اين امر فورواردر در همه ي اقداما ت ترتيبات بعدي را براي انتقال كالا از طريق مرز هاي بين المللي انجام مي دهند . تنوع نقش هاي يك فورواردر در ارتباط با حمل كالا بسيار زياد و دائما رو به گسترش است.اين نقش ها طيف گسترده اي از ارائه مشاوره و انعقاد قرارداد با متصدي حمل به نمايندگي از جانب مشتري، تا انجام كليه ي تشريفات گمركي و مديريت امور اتفاقي، به اصالت را پوشش مي دهد.

  فوروارد ها را به اعتبارات مختلفي مي توان دسته بندي نمود. به اعتبا ر موضوع فعاليت، فوروارد صادركننده و يا وارد كننده ياهر دو به اعتبار مو قعيت حقوقي فوروارد نماينده وفورواردر اصيل

 معناي فورواردر:

 داراي معناي مختلف ميباشد واين لغت خارجي درفرهنگ علوم اقتصادي تاليف دكتر منوچهر فرهنگ امده 0 نماينده حمل و نقل، متصدي حمل ونقل 0 صادر كننده ويا حمل كننده كالاهاي تجاري 0 شخص يا مؤسسه انتفاعي كه وظيفه اش جمع اوري مال التجاره وفرستا دن آن طبق دستور به مقصد معين

اشكال حمل و نقل چندوجهي

خشكي- دريا- خشكي (Land-Sea-Land)

در اين نوع تركيب حمل و نقل چندوجهي خشكي- دريا- خشكي يك كانتينر خالي از محوطه هاي يك خط كشتيراني به انبار كالاي يك صادر كننده ارسال مي گردد. سپس كانتينر پر بر روي كاميون قرار گرفته و به بندر مبدأ جهت حمل دريايي فرستاده مي شود.

 جاده- هوا- جاده (Road-Air-Road)

حمل کالا از مبدأ به مقصد با ترکیب حمل با کامیون و سپس تحویل به هواپیما نیز از ترکیبات رایج حمل و نقل چندوجهی است. بدون شک اولین وسیله ارتباطی به فرودگاه ها بدلیل شرایط ویژه فرودگاه ها جاده است.

دریایی – هوایی – دریایی (Sea – Air- Sea):

این ترکیب حمل و نقل بواسطه سرعت حمل هوایی و صرفه اقتصادی حمل و نقل دریایی از سنوات گذشته از مرغوبیت خاصی برخوردار شده است به ویژه در مسیرهای دور از جمله مسیر آسیای دور و اروپا. را در خود جای دهد و در آن زمان ترانزیت نیز از اهمیت خاصی برخوردار باشد.

ریل – جاده – رودخانه – دریا (Rail – Road – Inlandwater – Sea):

این ترکیب از حمل و نقل چندوجهی زمانی بکار می رود که کالا باید از طریق دریا از یک کشور به کشور دیگر ارسال گردد و در آن نیز یک یا چند رویه حمل کشورهای مبدأ یا مقصد از جمله ریل، جاده، رودخانه و... درگیر باشد.

مینی بریج (Mini Bridge):

در این ترکیب یک واسطه تحت یک بارنامه واحد، کالا (کانتینر) را با کشتی از یک بندر در یک کشور به بندر دیگر در کشور دیگر حمل و سپس از طریق به یک بندر دیگر در شهری دیگر در همان کشور دوم ارسال و تحویل انبار راه آهن بندر دوم نماید. این روش در مسیرهای بخصوصی مورد استفاده قرار میگیرد.

 لندبریج ها (Land Bridge):

در این ترکیب محموله های کانتینری در بخشی از مسیر دریایی – خشکی و یا دریایی – خشکی – دریایی لزوماً در مسیر خشکی به عنوان بخشی از زنجیره حمل جابجا خواهند شد. در این ترکیب خط کشتیرانی بارنامه کلی را صادر می نماید تنها نرخ ثابت (هزینه ثابت) حمل و نقل ریلی را پرداخت خواهد نمود.

رویه رو – رو (َRo – Ro):

این رویه مجموعه ای از روش های حمل (از جمله دریا و خشکی) را در برگرفته و بیشتر زمانی مورد استفاده قرار می گیرد که محموله ها چرخ دار بوده (مانند اتومبیل) و با استفاده از چرخ های خود وارد کشتی شده و از طریق خشکی به انبار وارد کننده نهایی ارسال می گردند.

رویه لش (L.A.SH: Light Abroad Ship):

در این رویه کشتی محموله درون بارج (دوبه) را به همراه دوبه مربوطه حمل می نماید. این رویه حمل ترکیبی از حمل و نقل دریای و رودخانه ای است.

رویه پیگی بک (Piggy Back):

این سیستم ترکیبی از حمل ونقل جاده و ریل می باشد. این روش در کشور های آموریکای لاتین و اروپا از مرغوبیت خاصی برخوردار شده است چرا که این روش مجموعه ای از سرعت عمل و قابلیت اعتماد حمل و نقل ریلی را با انعطاف پذیری و قابلیت حمل و نقل جاده تلفیق نموده است.

رویه قطار دریایی (Seatrain):

این رویه نیز یک نوآوری در زنجیره حمل و نقل چندوجهی است که در آن قطار و حمل و نقل ریلی با حمل ونقل دریایی ترکیب می گردد. این رویه برای اولین بار در ایالات متحده مورد استفاده قرار گرفت. این رویه به رویه رو-رو شبیه است با این تفاوت که بجای ماشین و وسائط نقلیه چرخ دار، قطار وارد کشتی می گردد ودر حمل ونقل دریایی مشارکت می نماید.

متصدی حمل و نقل چندوجهی

شخصی که خود یا توسط کسی که به نمایندگی از طرف او عمل می کند یک قرارداد حمل چندوجهی را امضاء می کند و در سمت کارفرما و نه به عنوان کارگزار یا به نمایندگی فرستنده و یا از طریق حمل کنندگانی که در عملیات حمل چندوجهی ذی مدخل هستند عمل کرده و مسئولیت اجرای قرارداد حمل چندشیوه ای بین المللی را می پذیرد.

برخی از عناوین متصدی حمل و نقل چندوجهی:

Operating MTO (CC)

. این متصدی حمل ونقل چندوجهی خود صاحب یا اداره کننده وسائط نقلیه زمینی یا هوایی نیست، بلکه می تواند با انعقاد قرارداد با دارندگان یا اداره کنندگان آن وسائط به حمل محموله مورد تصدی تا مقصد نهایی مبادرت کند.

Operating MTO (NON Vessel):

این نوع از متصدی عاملی است که خود دارنده کشتی نیست، هرچند ممکن است بعضی از سایر وسائط مثلا تعدادی کامیون را در اختیار داشته باشد. به عبارتی دیگر مالکیت یا داشتن وسائط نقلیه ای چون هواپیما، ریل و یا کشتی توسط عامل مذکور مرسوم نبوده یا استثنائی است.

وظایف و کارکردهای متصدی حمل چندوجهی (شیوه ای):

1. حصول اطمینان ازینکه کارکنان ذیربط آموزش های لازم را دیده و با معیارها و الزامات و شرایط ناظر بر این چرخه حمل آشنایی کافی دارند و به ویژه اینکه همکاران در مقاصد تحویل بار با ضرورت و چگونگی مبادله اسناد آشنایی دارند.

2. حصول اطمینان نسبت به صدور صحیح وصولی اسناد حمل و سایر اسناد لازم.

3. حصول اطمینان نسبت به اینکه شرایط عمومی صنفی وی به اطلاع مشتریان رسیده و مورد پذیرش آنها قرار گرفته باشد.

4. بذل توجه و دقت در انتخاب حمل کنندگان و عوامل اجرایی که ای عملیات حمل را یه آنها واگذار می کند و حصول اطمینان ازینکه این پیمانکاران دارای پوشش بیمه ای کافی و لازم هستند.

5. اقدام به موقع و در صورت لزوم طرح دعوی قانونی علیه پیمانکارانی که موجد خسارت و ضرر و زیان مشتریانش گردیده اند.

6. توجه دقیق به این مصالح اساسی که متصدی از زمانی که کالا را در ید اختیار می گیرد تا زمانی که آن ها را در مقصد تحویل می دهد مسئول است.

7. با صدور سند حمل چندوجهی، متصدی حمل چندوجهی در نقش کارکیا یا متصدی اصلی عمل می کند نه کارگزار و در این نقش دارای مسئولیت شبکه ای است و مسئولیت اشخاص ثالثی که از خدمات آن ها برای اجرای حمل استفاده می کند را برعهده دارد.

رضایت بخش بودن خدمات متصدی حمل چندوجهی:

متصدی حمل چندوجهی باید به این نکته اساسی واقف باشد که دوام و بقای وی منوط به ارائه خدمات مطمئن و قابل اتکا و حرفه است، به نحوی که بتواند رضایت مشتریان خود را تأمین کند. در این زمینه نکات عمده عبارت اند از:

1-  استفاده از وسائط نقلیه مناسب و کارآمد به منظور کاهش خطر آسیب دیدگی کالا

2- رعایت مهلت معقول برای حمل کالا از مبدأ تا مقصد و در صورتی که مدت زمان خاصی توافق شده باشد رعایت این زمان

3- احتراز و جلوگیری از توقف ها و تأ خیرهای بی مورد، مثلا به هنگام تغییر شیوه حمل

4- تأمین پوشش بیمه ای کافی متناسب و تعهدات متصدی حمل چندوجهی و کوشش در جبران خسارتی که ممکن است که متوجه محموله شده باشد از بیمه گر مربوطه و تسریع در اخذ غرامت.

5- تأمین بیمه مطلوب  مناسب به نفع صاحبان کالا و مشتریان، در صورتی که چنین به متصدی حمل چندوجهی محول شده باشد.

تخصص و امکانات حمل چندوجهی:

متصدی حمل ونقل چندوجهی بایستی دارای تخصص ها و امکانات زیر باشد.

1- دانش و تجربه کافی حرفه ای و تسلط بر قوانین و اصول حاکم بر حمل و نقل بین المللی

2- آشنایی با جغرافیای حمل و نقل بطور عامل و جغرافیای منطقه یا مناطق مورد عمل بطور خاص

3- در اختیار داشتن کادر پرسنلی کاردان و آموزش دیده و آشنا به یک زبان بین المللی در حد لازم

4- در اختیار داشتن یک شبکه همکاری کارآمد و قابل اعتماد که در مبادی و مقاصد بارگیری، تخلیه، ارسال محموله و مبادله اسناد حمل را انجام دهند. همینطور بصورت بازاریاب محلی همکاری نماید.

5- آشنایی کافی با شیوه های چهارگانه حمل جاده ای – ریلی – آبی و هوایی و Hub ها و نقاط مواصلاتی برای ترکیب شیوه های حمل

6- داشتن سرمایه و به ویژه سرمایه در گردش کافی تا چرخه عملیات حمل به علت مضیقه مالی دچار مکث و مشکل نگردد.

مسئولیت های متصدی حمل چند وجهی:

  متصدی حمل چندوجهی با دریافت کالا و صدور سند حمل و نقل چندوجهی نسبت به محموله قبول مسئولیت نموده و مکلف است که آن را با همان صورت و شرایط ظاهری که پذیرفته در مقصد به گیرنهده تحویل دهد در غیر این صورت بابت:

الف- عدم تحویل یا تلف (از بین رفتن)

ب- خسارت و آسیب دیدگی کالا

ج – تأخیر بیش از حد مجاز و معقول در حمل مسئول است و باید ضرر و زیان صاحب کالا را جبران کند.

حقوق متصدی حمل چندوجهی:

متصدی حمل چندوجهی در مقابل تعهدات یاد شده حقوقی نیز دارد که عمده ترین آنها عبارت اند از:

1- اظهار دقیق، درست و بدون غل و غش کالا توسط فرستنده

2- دریافت بدون قید و شرط کرایه و هزینه حمل

3- انتخاب مسیر و شیوه حمل در صورتی که دستور خاصی از فرستنده نگرفته و توافقی به عمل نیامده باشد.

4- امحاء یا تخلیه محمولات خطرناک چنانچه از ماهیت این کالا توسط فرستنده آگاه نشده باشد و دریافت غرامت و دریافت هرگونه هزینه و ضرر و زیان ازین بابت

5- دریافت یک نسخه اصل از بارنامه صادره زهر نویسی شده در ازاء تحویل کالا یا ترخیصیه مربوط به آن و توجه به این واقعیت که این سند متضمن سه ویژگی زیر است:

1- به منزله  رسید کالاست.

2- به منزله قرارداد حمل است.

3- مبین مالکیت کالاست و چون به منزله رسید کالاست باید در مقابل تحویل کالا در مقصد مسترد گردد.

حمل و نقل در ایران

   موقعیت جغرافیایی ایران آن را به منطقه ویژه ای برای ارتباط حمل و نقل زمینی کشورهای عضو مناطق اسکاپ و اسکوا از یک سو ارتباط کشورهای شمال و مراکز آسیا و آبهای خلیج فارس و دریای عمان در جنوب از سوی دیگر تبدیل کرده است. توسعه هر کشوری را بر اساس میزان توسعه یافتگی بخش های مختلف حمل و نقل می سنجند. حمل و نقل در ایران با سابقه دیرینه ای که دارد علیرغم مشکلات پیش رو توانته است خود را با معیارها و استانداردهای جهانی مطابقت دهد که این یک امتیاز ویژه محسوب می شود.

امروزه کشور ایران با دارا بودن موقعیت استراتژیک و راهبردی دارای مزیت های ترانزیتی می باشد از جمله:

1- امکان حمل کالاهای مربوط به کشورهای مشترک المنافع (GIS) از طریق مسیر ایران.

2- قرار گرفتن در مسیر کریدور ترانزیتی شمال – جنوب

3- برقراری ارتباط ترانزیتی افغانستان و آسیای میانه از طریق محور ترانزیتی شرق کشور چابهار – ملک

4- قرارگرفتن در مرکزیت جغرافیایی کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی

5- وجود ظرفیت و توانمندی های فراوان در بخش های مختلف حمل و نقلی کشور

6- افزایش کمی و کیفی و تجهیزات و توسعه ظرفیت های جدید در زیرساخت ها و ناوگان ریلی، جاده ای، حمل ونقل دریایی و تجهیزات تخلیه و بارگیری در بنادر کشور

7- دسترسی سکو به دریای خزر در شمال و خلیج فارس ودریای عمان در جنوب

8- امکان ارائه خدمات خمل و نقل چندوجهی برای صاحبان کالا همان ترانزیتی خارجی و امکان بهره مندی از شیوه های حمل و نقل چندوجهی و در نتیجه کاهس هزینه ها و خطرات تجارب برای شرکاء ترانزیتی کشور که در صورت استفاده کارآمد اززیرساخت های موجود و جلوگیری از فرصت سوزی می توان از توان بالقوه کشور در جهت جنوب ترانزیت بهره گیری کرد.

چرا جاده ابریشم از رونق افتاد؟

  جاده ابریشم همواره با کاروانی از شتران حامل کالا ترسیم می شود. مادامی که دیگر امکان حمل زمینی کالا وجود نداشت، کالاها در بنادری مثل بندر طبس در جنوب شرق کشور یا بندر هرمز که نقش بنادر هاب را ایفا می کردند به کشتی ها بارگیری و به مقصد حمل می شدند. بین کشورها یا تک وجهی بود (مثال حمل با چارپایان در مسیر جاده ابریشم) و یا حداکثر دو وجهی ( مسیر زمینی و دریایی). در هریک از این مسیرها تفاوت زیادی بین ظرفیت های عملیاتی حمل زمینی یا دریایی وجود نداشت. به عبارت دیگر سرعت و ظرفیت حمل کالا با شتر یا اسب در ایران، هند و چین تفاوتی باهم نداشت در نتیجه متغیرهای دیگری مثل امنیت، طول مسیر، وجود امکانات رفاهی و نیز قابلیت خرید یا فروش کالا در شهرهای واقع شده در مسیر حمل همچون جاده ابریشم مهمترین فاکتور در انتخاب آن توسط صاحبان کالا یا تجار بودند.

  اختراع ماشین و متعاقب آن ساخت کامیون های حمل بار از یک طرف و موتور بخار از طرف دیگر که منجر به پیدایش قطارهای مسافری و باری در بخش حمل ریلی و کشتی های بخار در بخش حمل دریایی کالاها شدند باعث گردیدند تا این وسائل حمل نه تنها بسترهای خاصی را به عنوان زیرساخت حمل ونقلی طلب کنند بلکه پس از چندی این موضوع نیز مورد توجه قرارگرفت که دیگر حمل کالا با کامیون برای مسافت های طولانی بدلیل هزینه بسیار بالای آن مقرون به صرفه نیست لذا در مسیرهایی که امکان انتقال و جابجایی بار با قطار نیز وجود داشت ترجیحاً کالاها از کامیون به قطار منتقل و با آن حمل می شدند. این مبادله کالا بین وسائل مختلف حمل ونقل، نقطه شروعی برای روش حمل و نقل چندوجهی بود. روشی که امروزه بدلیل کاهش هزینه تمام شده حمل به شدت مورد استقبال تمامی بازیگران صنعت حمل و نقل قرار گرفته است.

مزیت های ترانزیتی ایران

     کشور جمهوری اسلامی ایران با دارا بودن موقعیت استراتژیک و راهبردی دارای مزیت های ترانزیتی به شرح زیر می باشد:

1- امکان حمل کالاهای مربوط به کشورهای مشترک المنافع از طریق مسیر ایران

2- قرارگرفتن در مسیر کریدور ترانزیتی شمال – جنوب

3- برقرای ارتباط ترانزیتی افغانستان و آسیای میانه از طریق محور ترانزیتی شرق کشور "چابهار – میلک"

4- قرارگرفتن در مرکزیت جغرافیایی کشورهای عضو سازمان همکاری های اقتصادی

5- وجود ظرفیت و توانمندی های فراوان در بخش های مختلف حمل و نقلی کشور

6- افزایش کمی وکیفی تجهیزات و توسعه ظرفیت های جدید در زیرساخت ها و ناوگان ریلی، جاده ای، حمل ونقل دریایی و تجهیزات تخلیه و بارگیری در بنادر کشور

7- دسترسی کشور به دریای خزر در شمال و خلیج فارس و دریای عمان در جنوب

8- امکان ارائه خدمات حمل و نقل چندوجهی برای صاحبان کالاهای ترانزیتی خارجی و امکان بهره مندی از بسترهای حمل ونقل چندوجهی و در نتیجه کاهش هزینه

واحد و پیوسته)

رویکرد جامع «چندوجهی» سیستم حمل ونقل، گامی مهم به سوی جابجایی پایدار علاوه بر پیشرفت های فنی مختلف در زمینه وسائل نقلیه پاک تر و باصرفه تر از لحاظ مصرف انرژِی است و باعث توسعه فرهنگی و توسعه اقتصادی می گردد.ایجاد هماهنگی، سرعت و نظم و کاهش هزینه حمل می یاشد و از طرفی صاحبان کالا در صورت بروز خسارت می توانند علیه متصدی حمل چندوجهی  اقامه دعوی نموده و از مراجعه به مؤسسات حمل مختلف اجتناب نمایند.

چاالش ها:

 1- مشکلات مدیریتی، مقرراتی و کمبود امکانات مانع بهره برداری مناسب از این مزیت گردیده است. بخش خصوصی برای سرمایه گذاری نیازمند برنامه ریزی دراز مدت می باشد و با واگذاری فعالیت ها و انعقاد قراردادها و پیمان ها بصورت یکساله صرفه اقتصادی برای سرمایه گذاری دارد فلذا بخش خصوصی حاضر به سرمایه گذاری نیست.

3 – با نو شدن ناوگان امکان افزایش کارکرد ناوگان و اشتغال مستقیم 3 نفر به ازای هر کامیون نیز فراهم گردیده و نگرانی از بابت بیکاری رانندگان نیز وجود نخواهد داشت.

4 – رقابت بخش دولتی با بخش غیر دولتی حضور شرکت های دولتی رغیب بخش خصوصی در حمل بار از طریق جاده، کشتیرانی و هواپیمایی منجر به تنگ شدن عرصه بر شرکت های خصوصی شده است.

نبود یک نظام مناسب کارگری در بسیاری از کشورها، کمبود نیروی انسانی متخصص و کارآمد، عدم دسترسی برخی کشورها به آبهای آزاد، هزینه های بالای سرمایه گذاری اولیه ، رواج روزافزون حمل و نقل کانتینری در تجارت بین الملل (عدم وجود زیرساخت های لازم)، لزوم سرمایه گذاری کلان در زمینه تأمین تجهیزات، قوانین و مقررات، نیروی انسانی کارآمد عدم وجود نظام حقوقی حاکم بر ساختار امنیتی، نبود قانون بین المللی واحد: عدم وجود یک نظام حقوقی واحد جهت پاسخگویی به مفقود شدن کالا، خسارت کالا و یا تأخیر در تحویل به موقع کالا.

نتیجه:

  علیرغم کوشش هایی که در چند سال اخیر برای عبور روان کالا از کشور به عمل آمده ولی اقداماتی در زمینه های مختلف بایذ به عمل آید تا ایران چهره یک کشور ترانتزیتی موفق را پیدا کند. برای جلب و حضور بخش خصوصی در امر کشتیرانی و بنادر، حمایت دولت از اساسی ترین این کارهاست تا این بخش بتواند با قدرت و پشت رمی بسیار در این ورطه قدم بگذارد. سوابق تاریخی و تجربیات نشان می دهد که از دیرباز در ایران این روند از یک پویایی و استحکام برخوردار بوده است.

  با توجه به آنچه ذکر شد می توان از فرصتی که در اختیار ایران است به عنوان یک فرصت طلای نام برد که تمامی صنایع ار جمله صنعت بندری می بایست خود را برای الحاق آماده سازد و قبل از الحاق همه شرایط و الزامات سازمان جهانی تجارت را برآورده سازد.

منابع:

1- مجموعه مقالات منتخب اولین همایش چندوجهی مرکب مورخ 12/4/91

2- کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حمل مرکب کالا و مقاله دکتر علیرضا محمودزاده واقانی

حقوق حمل ونقل دریایی کالاها

عنوان تحقیق

حمل و نقل چندوجهی «مرکب» کالا

استاد

دکتر علیرضا حسنی

تهیه کنندگان

اعظم السادات برهانی

الهه قهرمانی

آذرماه 1391