اثبات مسئولیت متصدی حمل و نقل و دعوی جبران خسارت

نام استاد راهنما:

جناب آقای دکتر علیرضا حسنی

نام دانشجو :

سایه کاظمی دولت آبادی

هدف و مقصود اصلی از مباحث مسئولیت و حدود آن ، این است که غرامت زیان دیده پرداخت شود . اگر زیان رساننده، اختیاراً خسارت را پرداخت ننماید ، زیان دیده می تواند به مقامات قضایی مراجعه نماید ، رای صادره از سوی مقامات قضایی لازم الاجرا و در بعضی مواردآنان برای اجرای آن ، حق توسل به اجبار را نیز دارند.مدعی خسارت برای برخورداری از این ضمانت اجرا ، باید از مرجع صالح ، الزام زیان رساننده را به جبران خسارت وارده ، درخواست نماید.

مباحث                                                                                  

  1. طرفین                                          

   2. نظام حقوقی حاکم بر دعوی                   

¢      طرفین دعوی:                                                                   

  1. خواهان                                         

  2. خوانده  

¢      خواهان :                                               

علی الاصول صاحب کالا ی خسارت دیده یا صاحب منافعی در کالای زیان دیده است.

 خواهان بر اساس نوع دعوی :                                                   

¢     1 . خواهان در دعوای مبتنی برقرارداد              2 . خواهان در دعوای ناشی از ضمان قهری

خواهان در دعوی مبتنی بر قرارداد :                 

¢   چه کسی حق اقامه دعوی علیه زیان رساننده را دارد؟

¢  ( فرستنده کالا را برای خودش و به نام خودش ارسال نمی نماید.)

¢ برای پاسخ گویی به این سوال باید این موضوع بررسی شودکه قراردادبا چه کسی منعقد میشود.

¢ کتاب مدعی است که : اگر معلوم شود که فرستنده کالا خود طرف قرارداد است ، او همان شخصی است که میتواند طرح دعوی نماید ولو این اقامه دعوی به نفع شخص دیگر باشد وهیچ نفعی برای طرح کننده ی دعوی وجود نداشته باشد.

در این خصوص اتفاق نظر وجود ندارد ،کنوانسیون بروکسل ، قانون دریایی ایران ، کنوانسیون هامبورگ ساکت هستند ، دادگاههای امریکا به هر شخص ذینفعی اجازه طرح دعوی را می دهند ولی دادگاههای انگلیس و کانادا سخت گیری میکنند .

¢   بنابراین خواهان میتواند یکی از اشخاص ذیل باشد :

¢   خواهان در دعوای مبتنی بر قرارداد :                                                  

 1  . فرستنده کالا                                                                                 

 2 . گیرنده کالا یا ذینفع  ظهرنویسی                                             

¢       3 . نمایندگان

¢ 4 . خریدار کالا پس از رسیدن آن به مقصد             

 5 . بیمه گران

¢  1 . فرستنده کالا :

¢  فرستنده کالا که نامش در بارنامه ذکر شده حق طرح شکایت علیه متصدی حمل را دارد حتی عده ای معتقدند که حتی اگر فرستنده کالا مالکیتش را به گیرنده کالا منتقل نماید باز حق طرح دعوی را دارد زیرا فرستنده یک طرف قرارداد حمل است .

¢   2 . گیرنده کالا یا ذینفع ظهرنویسی :

¢  هرگاه کالا برای شخصی غیر از فرستنده ارسال شود حق طرح دعوی با همان شخصی است که کالا برای او فرستاده میشود .

¢  3 . نمایندگان :

 ممکن است فرستنده یا گیرنده کالا انجام ارسال یا تحویل کالا را به شخصی یا موسسه ای واگذار نماید در اینصورت نماینده با اثبات نفع برای کسی که به او نمایندگی داده حق طرح دعوی دارد .

¢  4 . خریدار کالا پس از رسیدن ان به مقصد :

¢  یعنی شخصی که پس از رسیدن کالا به مقصد با صاحب کالا معامله نموده و کالا به او منتقل شده است .

¢  5 . بیمه گران :

¢  پس از آنکه بیمه خسارت را به بیمه گذار پرداخت میکند به استناد قاعده جانشینی میتواند علیه زیان رساننده طرح دعوی کند مشروط بر اینکه صحیحاً جانشین بیمه گذار شده باشند .

¢  ب : خواهان بر دعوی مبتنی بر شبه جرم ( ضمان قهری )

¢تعریف شبه جرم :

¢    هر عملی که جرم نباشد ولی از آن عمل به صورت غیر قانونی به دیگری ضرر برسد مانند اتلاف مال غیر و تصویب به اتلاف .

¢ طرح دعوی در مورد شبه جرم باید توسط کسی که دارای حق موجود و بالفعل نسبت به کالا است اقامه شود بنابراین کسی که در زمان وقوع حادثه مالک کالا بوده میتواند خواهان دعوی باشد که گاه ممکن است کسی که بارنامه را به عنوان رهن در اختیار دارد باشد یا کسی که کالا را در تصرف دارد .

¢  خوانده :

¢   خوانده در دعوی مبتنی بر قرارداد ممکن است با خوانده دعوی مبتنی بر ضمان قهری متفاوت باشد .

¢ خوانده بر اساس منشا دعوی

¢    1 .خوانده در دعوی مبتنی بر قرارداد    2 . خوانده در دعوی مبتنی بر ضمان  قهری

¢   خوانده در دعوی مبتنی بر قرارداد :

¢   علی الاصول خوانده عامل زیان است که این عامل زیان در حمل و نقل دریایی متصدی حمل است که طرف قرارداد حمل قرار میگیرد .

¢ بند الف ماده یک کنوانسیون بروکسل میگوید “ متصدی حمل به طور اعم به مالک و یا مستاجر کشتی که با فرستنده کالا قرارداد حمل منعقد کرده است اطلاق میگردد ”

¢   با توجه به این تعریف متصدی حمل همان کسی است که قرارداد حمل را معمولاً امضا مینماید ، اما گاه این نظر ایجاد مشکل میکند مثلا زمانی که مستاجر کشتی بارنامه را امضا میکند در حالی که در قرارداد اجاره او با مالک کشتی شرطی مندرج باشد که بر اساس ان قرارداد منعقد شده میان فرستنده کالا و مستاجر کشتی در واقع میان فرستنده کالا و مالک کشتی منعقد میشود . 

¢     خوانده در دعوی مبتنی بر قرارداد:

¢     الف : مالک کشتی

¢      ب  : مستاجر کشتی 

¢     خوانده در دعوی مبتنی بر قرارداد :

¢   الف : مالک کشتی زمانی که بارنامه توسط فرمانده کشتی یا از طرف او امضا میشود، در واقع مالک کشتی ای که فرمانده برای او کار میکند متعهد و ملتزم میشود ، مگر در مواردی که فرمانده مستقیما از سوی مستاجری که کشتی را به صورت خالی اجاره کرده ، استخدام و برای او ، و به دستور او اقدام نماید حتی زمانی که مستاجر کشتی ، بارنامه را از طرف و به عنوان نماینده فرمانده کشتی امضا میکند ، مالک کشتی همچنان متعهد است زیرا فرمانده در استخدام مالک کشتی است و درواقع نماینده او است و اقدامات چنین نماینده ای ، شخص اصیل را متعهد و مسئول میسازد.این وضعیت حتی موقعی که نام مستاجر در بالای بارنامه چاپ شده نیز جاری است .

¢ب : مستاجر کشتی :

¢   گاه ممکن است مستاجر کشتی صریحا به نام خودش ( و نه از طرف فرمانده و به نام مالک ) با فرستنده کالا ، قرارداد حمل منعقد نموده و بارنامه را صادر و امضا نماید و ترتیبات و قرارهای راجع به نحوه حمل و اداره کشتی را بطور خصوصی میان خود و مالک کشتی مشخص نموده باشد ، دراینصورت مستاجر کشتی متصدی حمل محسوب شده و باید دعوی علیه او مطرح شود .

¢   طرح دعوی علیه مالک و مستاجر کشتی :

¢ اگر صدور بارنامه به نام مستاجر و توسط او انجام شود اما به نمایندگی اعطایی از طرف فرمانده آنرا امضا کند طرح دعوی حتما علیه مالک و مستاجر کشتی مسموع است زیرا آنها مجتمعا قرارداد حمل را منعقد نموده اند و لذا مشترکاً متصدی حمل محسوب میشوند .

¢   علاوه براین هرگاه مستاجر و مالک کشتی بارنامه هایی را چاپ و صادر نمایند که اشخاص را در تشخیص هویت متصدی حمل به اشتباه بیاندازد در اینصورت خواهان میتواند علیه هردو طرح دعوی نماید .

¢    مسلم است که اگر دادگاه در جریان رسیدگی بتواند هویت متصدی حمل را کشف نماید و تنها مالک یا مستاجر را مسئول بیابد دیگری را معاف مینماید .

¢ خوانده در دعوی مبتنی بر شبه جرم  :   

¢الف : متصدی حمل

¢  ب   : متصدی حمل واقعی

¢ج    : خدمه و نمایندگان  متصدی حمل

¢   الف : متصدی حمل :

¢   هرگاه قرارداد حمل به دلیل قانونی باطل باشد در صورت ورود خسارت باید بر اساس ضمان قهری طرح دعوی شود .

¢   ب : متصدی حمل واقعی :

¢   براساس کنوانسیون هامبورگ متصدی حمل واقعی ممکن است طرف دعوی شبه جرم واقع شود مشروط براینکه خسارت درنتیجه اقدامی که خارج ازحیطه وظایف استخدامی اوست وارد شده باشد .

¢ج : خدمه و نمایندگان متصدی حمل :

¢ این گروه نیز تحت شرایط مشابه متصدی حمل واقعی میتوانند طرف دعوی قرار گیرند .

¢   فصل دوم

¢نظام حقوقی حاکم بر دعوی:

¢ الف : وظیفه خواهان

¢  ب   : وظیفه خوانده

¢     ج   : مرور زمان دادگاه صالح

¢ الف :وظیفه خواهان :

¢ آنچه خواهان باید اثبات کند :

¢ 1 .  اثبات سمت خواهان که میتواندبا ارائه بارنامه سمت خود را ثابت نماید.

¢ 2 .  اثبات سمت هویت متصدی حمل که باید ثابت نماید خوانده همان شخصی است که در قبال خسارات وارده مسئول است .

¢    3 .  اثبات وجود قرارداد یا وقوع شبه جرم که با بارنامه ، سایر اسناد حمل ، سند اجاره کشتی حاصل میشود .

¢   4 . اثبات وقوع خسارت که بر اساس کنوانسیونهای بروکسل وهامبورگ دلیل ظاهری کافیست ، خواهان با ارائه بارنامه غیر مشروط ثابت میکند کلا سالم تحویل نشده آنگاه با ارائه اخطاریه و صورتجلسه تخلیه حاکی بر دریافت در شرایط نامطلوب وقوع خسارت را ثابت میکند.

¢    5 .  اثبات میزان خسارت که ممکن است کنوانسیون یا قرارداد مسئولیت را تحدید کرده باشد .

¢   ب : وظیفه خوانده :

¢ آنچه خوانده باید اثبات کند :

¢ 1 . اثبات علت وقوع خسارت - غیر ممکن است متصدی قبل از اثبات علت خسارت بتواند ثابت کند یکی از عوامل معاف کننده از مسئولیت موجد خسارت بوده است .

¢    2  . اثبات دریانوردی نمودن کشتی در شروع سفری که خسارت در آن واقع شده است ، متصدی حمل قبل از اینکه بتواند از مزایای یکی از علل معاف کننده برخوردار شود باید ثابت کند که مراقبت کافی در قابل دریا نوردی نمودن کشتی به عمل آورده است ، اکثر دادگاهها در مواردی که علت خسارت نامعلوم باشد آن را به عدم قابلیت دریانوردی منتسب نموده اند.

¢    3 . اثبات یکی از علل معاف کننده – متصدی پس از اینکه علت خسارت را معین نمود و ثابت کرد که کشتی قبل و در آغاز سفر قابلیت دریانوردی داشته است باید یکی از علل معاف کننده را ثابت کند تا معاف از مسئولیت گردد ( ماده 4 بروکسل ) . 

¢   مرور زمان طرح دعوی:

¢ 1 . مدت مرور زمان

¢  2 . شروع مرور زمان

¢    3 . انقطاع مرور زمان

¢      4 . تمدید مرور زمان 

¢ج . مرور زمان طرح دعوی :

¢ مدت مرور زمان :                              

¢     1 . ماده 3 بروکسل – یکسال از تاریخ تحویل و در صورت عدم تحویل از تاریخی که بار بایستی  تحویل داده میشد .

¢   2 . ماده 26 هامبورگ :

 الف . ارسال اخطاریه حاکی از وقوع  خسارت ظرف مدت90  روز

 ب  . اقامه دعوی ظرف مدت 2سال                            

 3 . ماده 54 قانون دریایی یکسال از تاریخ تحویل یا در صورت عدم تحویل از تاریخی که بار بایستی تحویل داده میشد . 

  4 . ماده 393 قانون تجارت - یکسال                        

¢  شروع مرور زمان :

¢ همان گونه که گفته شد از تاریخ تحویل کالا یا تاریخی که کالا می بایست تحویل می شد محاسبه می گردد.

¢ انقطاع مرور زمان :

¢ با طرح دعوی است اما در مفهوم دعوی باید تامل کرد ، کنوانسیون بروکسل در ماده 3 از عبارت ( طرح دعوی ) استفاده نموده که آیا جریان حکمیت را میتوان به معنی طرح دعوی دانست ، اما ماده 20 هامبورگ با ذکر ( اقدام قانونی یا ارجاع حکمیت برای حل و فصل ..) این شبه را رد نموده است ، اشکال مطروحه در قانون دریایی ایران وجود ندارد ، زیرا این قانون از عبارت “ ادعای فقدان یا خسارت ” استفاده نموده که شامل ارجاع امر به داوری نیز میشود .

¢ تمدید مرور زمان:

¢ طبق ماده 2 کنوانسیون هامبورگ “ شخصی که علیه او اقامه دعوی میشود میتواند هر زمان در طول مدت مرور زمان با ارسال یک اظهارنامه کتبی مهلت را تجدید کند این مهلت ممکن است با ارسال اظهارنامه یا اظهارنامه های دیگر برای دفعات تمدید شود ”

¢ مدت و دفعات ممکن برای تمدید حد و حصری ندارد ، با توجه به عدم مخالفت چه بسا بتوان این امکان را در مقررات بروکسل نیز پذیرفت .

¢  دادگاه صالح برای طرح دعوی :

¢ برای قطع مرور زمان لازم است طرح دعوی یا ارجاع امر به داوری به مرجع صالح تقدیم شده باشد .

¢ در خصوص ارجاع امر به داوری بر اساس مقررات بروکسل به تبع از ابهام در اصل موضوع داوری مبهم است ، در مورد دادگاه صالح برای طرح دعوی نیز مقررات بروکسل مجمل است .

¢ در کنوانسیون بروکسل وضعیت اینگونه است که اگر طبق قرارداد دادگاهی خاص صلاحیت داشته باشد، طرح دعوی در دادگاهی دیگر موجب انقطاع مرور زمان نمیشود، اما اگر قرارداد حمل در این خصوص ترتیبی معین ننموده باشد صرف طرح دعوی موجب قطع مرور زمان خواهد شد .

¢    در کنوانسیون هامبورگ با درج مقرراتی امکان درج شرطی که صلاحیت انحصاری دادگاه خاصی را مقرر نماید از میان رفته است .

¢   

¢   منابع :

¢          1 . تقی زاده ، دکتر ابراهیم ، حقوق حمل ونقل دریایی

¢  

¢          2 . اخلاقی ، دکتر بهروز ، بحث پیرامون قراردادهای حمل ونقل

¢  

¢          3 . صالحی راد ، دکتر محمد ، تعهد ایمنی و بررسی تحول آن در قرارداد حمل و نقل    

¢                                                                                                                                      پاییز 1391